در بیماران دیابتی آشنایی عمومی با مبانی تغذیه ای مرتبط با دیابت امری ضروری است .زیرا بدون آموزش های کلی بیمار و آشنایی او با اصول خود مدیریتی دیابت , تمامی تلاش تیم درمان برای تهیه غذای دیابتی و کنترل قند خون بی فایده خواهد بود.
در طی مشاوره های تغذیه اگر چه افراد مبتلا اطلاعات را از متخصصان تغذیه دریافت می کنند ولی اجرای عملی این دستورات به عهده فرد است. و بدون عملی شدن این آموزش ها نمی توان انتظار کنترل موفقیت آمیز دیابت را داشت.
یکی از مقوله های بسیار مهم در بیماران دیابتی مسئله آشنایی با اندیس گلیسمی یا شاخص قند خون است.
اندیس گلیسمی چیست و چه کاربردی دارد ؟
در دوره ای نه چندان دور تصور می شد مصرف قندهای ساده علت عدم کنترل گلوکوز دیابتی هاست و این غذاها مانند عسل ,قند وشکر و میوه شدیدا منع می شد اما امروزه این دیدگاه منسوخ است.به این معنی که با آشنایی با مفهوم اندیس گلیسمی انواع غذاهایی که اثرات مضرتری بر گلوکوز خون دارند شناخته شده و محدودتر می شوند .
متخصصان تغذیه معتقدند برای تهیه یک غذای دیابتی مناسب نه تنها مقدار کربوهیدرات مصرفی مهم است, بلکه نوع آن از اهمیت بالاتری برخوردار است, زیرا کربوهیدراتهای مختلف موجود در غذاهای مختلف اثرات متفاوتی در افزایش قند خون نشان می دهند.
لازم است بیماران به طور نسبی با این موضوع آشنایی داشته باشند تا بتوانند انتخاب های غذایی بهتری داشته باشند.
شاخص قند چه کمکی به تهیه غذای دیابتی میکند ؟
اندیس گلیسمی یا شاخص قند خون، به ما می گوید به طور مثال پس از صرف مقدار مشخصی از ماده غذایی خاص , قندخون به چه میزان افزایش نشان خواهد داشت . معمولا غذاها در سه دسته طبقه بندی می شوند غذاهای با اندیس گلیسمی پایین, متوسط و بالا . همواره به دیابتی ها توصیه می شود انتخاب هایی در محدوده اندیس گلیسمی کمتراز ۷۰ داشته باشند.
اگر شما به دیابت مبتلا باشید شاید به صورت تجربی متوجه شده اید وقتی در صبحانه خود از نان سبوس دار مثلا سنگک به عنوان منبع کربوهیدرات مصرف می کنید در طول صبح در مقایسه با زمانی که صبحانه خود را با نان سفید آغاز کرده اید قند خون پایین تری دارید.
علت این موضوع اندیس گلیسمی پایین تر نان سنگک در مقایسه با نان سفید به طور مثال باگت است.
غذاهای با اندیس گلیسمی پایین مانند نان سنگک اثرات کمتری در افزایش قند خون دارند و بالعکس غذاهایی با اندیس گلیسمی بالا بیشتر قند خون را بالا می برند. در واقع اندیس گلیسمی به ما نشان می دهد پس از صرف غذایی خاص قند خون چگونه افزایش نشان می دهد.
در افرادی که در تهیه غذای دیابتی بیشتر از مواد غذایی با اندیس گلیسمی پایین استفاده کرده اند سرعت افزایش قند خون کندتر است بعلاوه جذب روده ای کربوهیدرات هضم شده نیز کند شده و از ترشح انسولین می کاهد و به این ترتیب کلسترول و تری گلیسیرید کمتری نیز ساخته می شود. در نتیجه به بهبود پروفایل لیپیدی و نیز کاهش وزن کمک می کند.
همچنین تحقیقات مختلف اثرات مفید شاخص قند خون در تمرینات ورزشی را نشان داده است. مصرف مواد غذایی با نمایه گلیسمی پایین پیش از فعالیت های طولانی، سبب افزایش کارایی و سطح مناسب گلوکوز در خون می شود.
چند نمونه غذا با اندیس گلیسمی پایین
در غذای دیابتی، نان های سبوس دار اندیس گلیسمی پایین تری نسبت به نان های سفید دارند .هر چقدر سبوس آرد بیشتر باشد باشد اندیس گلیسمی پایین تری خواهد داشت. به این ترتیب نان سنگک پایین ترین اندیس گلیسمی را دارد . و تافتون , بربری و لواش در رتبه هابی بعدی قرار دارند.
-تحقیقات انجام شده در انستیتو تحقیقات تغذیه ای کشور نشان داده است که بر خلاف انتظار , اندیس گلیسمی نان جو بسیار بالاست . در حالیکه انتظار می رفت به علت ماهیت جو و وجود سبوس جو , ایننوع نان اندیس گلیسمی نزدیک به سنگک داشته باشد. بنابراین مصرف نان جو در بیماران دیابتی را پیشنهاد نمی کنیم. زیرا در برخی نانوایی ها از افزودن مالت به آرد برای تیره شدن رنگ آن استفاده می شود تا در مصرف آرد جو صرفه جویی شود.و علت بالا بودن اندیس گلیسمی نان حاصل نیز همین موضوع است.
– حبوبات نیز اندیس گلیسمی پایینی دارند.
– برنج کته در مقایسه با آبکش شده اندیس گلیسمی پایین تری دارد.
– ماکارونی آبکش شده در مقایسه با دم کشیده اندیس گلیسمی پایین تری دارند.
به طور کلی غذاهای نشاسته ای هر چقدر بیشتر دم بکشند یا آبپز شوند , بعلت از بین رفتن شبکه های سلولزی و آزاد شدن گرانول های نشاشته ای، از هضم و جذب آسانتری برخوردارند و به این ترتیب زودتر نیز قند خون را بالا می برند. مثلا پوره سیب زمینی که کاملا از سیب زمینی آبپز شده به صورت له شده تهیه می شود , بیشتر از سیب زمینی سرخ شده قند خون را بالا می برد.
-شما می توانید به جای مصرف خرمای مضافتی از خرمای زاهدی استفاده کنید و به جای مصرف پوره سیب زمینی آن را به صورت سرخ شده مصرف کنید.
-حتما به جای قند , از توت خشک و یا انجیر خشک استفاده کنید .زیرا اندیس گلیسمی پایینی دارند. البته این به این معنا نیست که زیاده روی کردن در مصرف آنها در بیماران دیابتی بلامانع باشد.
– مصرف بعضی از میوه‌ها برای افراد مبتلا به دیابت مضر است و افراد دیابتی باید بدانند که چه میوه‌هایی را مصرف کنند.
– میوه‌هایی مثل توت فرنگی، سیب، کیوی و پرتقال، شاخص قند خون پایینی دارند و می‌توانند سطح قندخون افراد مبتلا به دیابت را کنترل کنند.
– بر اساس یافته‌های موسسه ملی دیابت و دستگاه گوارش(NIDDK) ، میوه یکی از غذاهای سالم برای افراد مبتلا به دیابت و مصرف آن در رژیم غذای دیابتی بسیار مهم است.
– کارشناسان اظهار می‌کنند: افراد مبتلا به دیابت بیشتر از میوه‌های تازه یا منجمد استفاده و کمتر از میوه‌های فراوری شده مصرف کنند.
– از یافته‌های این بررسی که در ” Medical News Today ” به چاپ رسیده است، نتیجه گرفته می‌شود افراد مبتلا به دیابت سعی کنند کمتر از آب میوه‌های آماده و کنسرو میوه استفاده کنند، زیرا شاخص قندخون در این مواد بسیار بالا است.
– اکثر میوه‌ها شاخص گلیسمی پایینی دارند. میوه‌هایی مثل سیب، موز، آووکادو، گیلاس، انگور، کیوی، گریپ فروت، شلیل، انواع توت‌ها، آلو، هلو، پرتقال، گلابی و توت‌فرنگی شاخص گلیسمی کمتر از ۵۵ دارند.
– شاخص گلیسمی میوه‌هایی مثل هندوانه و خرما بالاتر از ۷۰ است.
-میوه‌هایی مثل انجیر، ملون، آناناس و انبه گلیسمی با شاخص متوسط بین ۵۶ تا ۶۹ دارند.
نکته مهم در برنامه غذای دیابتی رعایت فاصله مصرف میوه ها از وعده غذایی و همچنین حجم میوه مصرفی است. مصرف پنج وعده میوه و سبزیجات در روز برای این افراد توصیه شده است. یکی از راهکارهای مهم پرکردن نیمی از بشقاب با میوه و سبزیجات و نیمی دیگر با پروتئین و غلات است.
نویسنده:
الناز سیفی کارشناس تغذیه بهسایت
ویرایش و اصلاح: دکتر فرهاد عبداله زاده
