کاربرد زالو و زالو درمانی
نام علمی: زالو
نام انگلیسی: Himudomedicindlis OR Medicalleech
نامها در زبانهای فارسی: علق، زالو، زلو، دیوچه
بلفظ ترکی: سلوک
خصوصیات: معروفترین زالوها، زالوی پزشکی است که جزء گروه خونخواران است. طول این زالو ۱۲ ـ ۵ سانتیمتر است و گاهی تا ۲۵ سانتیمتر هم می‌رسد عرض آن حدود یک سانتیمتر است
رنگ زالوی پزشکی متنوع است و غالباً زیتونی سیاه یا قهوه‌ای و یا حنایی مایل به سیاه است.
زالوی پزشکی از گونه‌های زالوی آرواره‌دار بی خرطوم است.
زالو توانایی بسیار زیادی در تولید بزاق دارد. به طوریکه وقتی به میزبان می‌چسبد بزاق، مترشحه از زیر بدن زالو سرازیر می‌شود. بزاق حاوی یک ماده ضد انعقاد است. به نام هیرودین Hirudin هیرودین توانایی زیادی در ممانعت از انعقاد خون دارد. چند قطره بزاق دهان زالو قادر است مقدار زیادی خون را به صورت مایع نگه دارد و مانع انعقاد آن شود.
مزاج زالو: سرد و خشک
وضع طبیعی: اکثر زالوها در آبهای شیرین، کم عمق، مردابها و باتلاقها زیر صخره‌ها، قطعه‌های شناور و یا به صورت شیء در کف آب زندگی می‌کنند. از نور گریزانند. شب رو هستند و شب به شکار می‌روند.
تاریخچه زالودرمانی: Leech Therapy
صدسال قبل از اینکه مردم مغرب زمین (اروپا و امریکا) زالو را بشناسند و به خواص درمانی آن آگاهی داشته باشد در خاورمیانه از زالو برای مقاصد درمانی استفاده می‌شود.
مصریها در ۱۵۰۰ سال قبل از میلاد مسیح از زالو برای درمان بیماریها استفاده می‌کردند و از نقاط دیگر خاورمیانه به آنجا بیمار اعزام می‌شده است. استفاده از زالو برای درمان بیماریها سابقه‌ای طولانی در طب دارد. شاید سابقه تاریخی آن به حدود ۴۰۰۰ سال قبل برگردد ایران هم جزء کشورهایی است که در تاریخ پزشکی خود از زالودرمانی استفاده می کرده است.
اروپائیها تا قبل از قرن ۱۹ زالو را موجودی بی مصرف و مزاحم و دورانداختنی می‌پنداشتند و از قرن ۱۹ به بعد به خواص درمانی آن پی بردند و از آن به بعد بطور وسیعی برای درمان بیماریها از آن سود جستند بطوریکه فرانسه تا اسل ۱۸۵۰ حدود ۱۰۰ میلیون زالوی پزشکی وارد کرده است. در سال ۱۹۵۰ تنها در شهر فیلادلفیای آمریکا ۷۵۰۰۰۰ زالو مصرف شده است.
استفاده از زالودرمانی منحصر به اروپا نمی‌شد. در قرن ۱۹ در ایالات متحده آمریکا نیز از زالو برای خونگیری استفاده می‌شد.
با کاهش زالو پیشرفت مهارت و وسایل تشخیص بعد از ۱۸۳۰ مجبوبیت زالو درمانی رو به کاهش نهاد تا این که در سال ۱۸۸۴ کشف شد که خون در روده زالو منعقد نمی‌شود. و جداسازی آنزیم ضد انعقاد هیرودین از غدد حلقی زالو توسط مارکواردت در سالهای ۱۹۵۰، اهمیت پزشکی زالو را ثابت کرد و زالودرمانی طی سالهای ۱۹۸۰ دوباره رواج یافت. سازمان غذا و داروی امریکا در ۲۴ ژوئن ۲۰۰۴ در آخرین اقدام مهم خود استفاده از زالو را برای مقاصد پزشکی قانونی اعلام کرد.
خواص زالو:
زالو بیشتر از حجامت خون و مواد را از عمق بدن بیرون می‌کشد. زالو برای اینکه بتواند خونخواری کند باید مانع لخته شدن خون بشود برای این کار بزاق خود را همزمان با مکیدن به داخل محل تزریق می‌کند بنابراین بدن بیمار از خواص بزاق زالو نیز بهره‌مند میگردد.
پروفسور ایوالید از دانشگاه شهر مون پلیه فرانسه می‌گوید: هنوز تمامی اسرار و خواص فیزیکی و درمانی زالو کشف نشده است پیش بینی می‌شود.
حدود یکصد ماده موثره با اثرات درمانی مختلف در بزاق زالو موجود باشد. بسیاری از این مواد تا به حال کشف و شناسایی شده و حتی فرمول شیمیایی و خواص آن بیان شده است.
آنزیمهای مهم شناخته شده در زالو
۱ـ آنزیم هیرودین Hirudin
هیرودین شناخته شده‌ترین آنزیم زالو و قوی‌ترین ماده‌ای ضد انعقادی موجود می‌باشد و از مپارین قوی تر است.
عمل هیرودین به وسیله عوامل دیگر موجود در زالو تقویت می‌شود که فعالیتی مشابه روی گردش خون دارند این عوامل عبارتند از:
همنتین Hementin
آنتی استاتین Anti Statin
۲ـ آنزیم بدلین Bdelin
این یک آنزیم مهارکننده پروتئاز Protease مانند تریپسین Tripsin، کیموتریپسین Chymotripsin یا پلاسیمین Plasmin است که فاکتورهای تورم و پخش شدن در بافت می‌باشد.
۳ـآنزیم آپیراز Apyrase
آپیراز یک آنزیم قوی ضد تجمع پلاکت‌ها می‌باشد که باعث بهتر شدن جریان خون می‌شود.
۴ـ آنزیم اگلین Eglin
اگلین، ضمن این که یک آنزیم ضد تورم است، ضد اکسیداسیون Antioxidant و ضد رادیکال Antiradical نیز می باشد.
۵ ـ آنزیم داستاببلاز Desta bilase
این آنزیم که قدرت ضد تجمع پلاکتی بسیار قوی دارد عملش از بین بردن لخته خون می باشد به وسیله نیکونو Nikonov کشف گردید که یک شیوه درمانی بسیار هیجان انگیز را معرفی نمود.
۶ـ آنزیم هیالورونیداز Hyaluronidase
این ماده هم به عنوان فاکتور بخشی و هم به عنوان یک آنتی بیوتیک عمل می کند.
۷ ـ لیپازها و استرازها Lipases and Esterases
این مواد خاصیت لیپولیتیک دارند. بر مثال چربی را آب کرده که استفاده‌های درمانی آن شروع شده است.
۸ـ یک ماده بی حس کننده Anesthetic agent
وقتی زالو پوست را نیش می‌زند ایحاد یک زخم به شکل ستاره سه شاخه (مانند آرم اتومبیل مرسدس بنز) می کند که کاملاً بدون درد می باشد و به دلیل وجود ماده‌ی قوی بی حس کننده، به سادگی یک احساس خنکی ایجاد می‌نماید.
۹ـ آنتی الاستاز Antielastase
این ماده که از طریق کنترل عمل الاستاز فعالیت می‌کند آنزیمی است که الاستین جلوی را، به خصوص در پوست، تنزل Degrade می‌دهد.
۱۰ـ ماده گشاد کننده رگ Vasodilator
این ماده که هنوز به طور رسمی مشخص نشده است بسیار شبیه هیستامین می‌باشد (این ماده ما را به طرف آنزیمهای بسیار مهم دیگری که در مراحل بیوانرژیک مانند نیوروترانسمیترها که از ۳۴ نمره‌ی مغزی که در طول بدن زالوی هیرود و مریسینالیس تقسیم شده‌اند ترشح می‌شود.
بیماریهای قابل درمان با زالو
۱ـ درمان بیماریهای پوستی ـ جوش
درمان بیماریهای پوستی یک از محدوده های مهم و ممتاز در زمینه زالو درمانی می باشد.
۲ـ درمان صدمات
زالو درمانی موقعیت خوبی را در درمان کوفتگی ما صدمات خون مردگی و ورم کسب کرده است.
۳ـ جراحی پلاستیک و پیوند اعضاء
۴ـ درمان بیماری های دستگاه حرکتی
بیماریهای دستگاه حرکتی شایعترین بیماری زمان حاضر می‌باشد.
۵ ـ درمان آرتروز Artherose
آرتروز به معنی فرسودگی مفصل می باشد و به طور طبیعی در افراد مسن شدید‌تر ظاهر می‌شود.
۶ـ درمان رماتیسم مفصلی Rhematism
در رماتیسم مفصلی به وسیله عمل روی کل تورم مفصل می باشد.
۷ ـ درمان بیماریهای چشمی
مقالات متعددی درباره استفاده موفقیت آمیز زالو درمانی در بیماریهای چشمی مختلف در دسترس است.
۸ ـ درمان تورم چشم ها
زالودرمانی نتایج موفقیت آمیزی در درمان تورم‌های چشمی زیر داشته است.
۹ ـ درمان بیماریهای گوش صدای گوش Tinnitus
۲ الی ۴ زالو پشت هر گوشی در فواصل هر چند هفته تکرار شود تا نتیجه مطلوب حاصل گردد.
۱۰ـ درمان بیماریهای قلبی عروقی ـ تنگی عروق
تنگی عروق سیاهرگی مربوط به گشادی رگ می شود که اغلب بر اثر تضعیف بافت پیوندی می‌باشد.
۱۱ـ درمان اختلال گردش خون
اختلال گردش خون دست و پا (دست و پای سرد) به وسیله زالو درمانی در محدوده ستون مهره‌ها قابل درمان است.
انگشتان و مناطقی که به عللی گانگرن شده‌اند.
افراد دیابتیکی که از سردی و مورمور و گزگز پاها شکایت دارند کسانیکه از درد ساق پا و پاشنه پا شکایت دارند.
۱۲ـ درمان اسپاسم و دردهای عضلانی:
با زالو اندازی روی مناطق دردناک می‌توان درد را کاهش داد و اسپاسم را مرتفع نمود.
زالوی طبی
استفاده از زالوی طبی برای درمان برخی بیماریها در ایران قدمتی چندین ساله دارد که از جمله موارد مکتوب آن اشاره ابوعلی سینا به استفاده از آن در درمان بسیاری از بیماریها در کتب مختلف از جمله قانون می باشد. متأسفانه استفاده نا صحیح و عدم انجام به بررسیهای تکمیلی در مورد خواص این موجود زنده باعث حذف استفاده از آن به مرور زمان گردید و باز با هزاران تا سف چون همیشه این مورد طبی، اسلامی و ایرانی نیز در چند دهه اخیر طی تحقیقات بالینی و آزمایشگاهی و استناد به مدارک قدیمی ایرانی ممالک اروپایی و آمریکایی مجدداً جهت درمان بسیاری از بیماریها چه به صورت مستقیم و چه به صورت استفاده از آنزیمهای استخراج شده از زالوی طبی مورد استفاده قرار گرفت.
زالوی طبی با نام (Hirudo Medicinalis) معروف می باشد که اصولاً جز انگلهای خون خوار به شمار می رود. طول آن به طور متوسط ۱۲ سانتی متر و عرض آن حدود یک سانتی متر است و وزن آن ۳ – ۲ گرم می باشد و بصورت زنده زایی تکثیر پیدا می کند ساختمان بدنی این موجود از لحاظ سیستم عصبی بسیار ساده و ابتدایی است. جهت تکثیر و رشد معمولاً در آکواریومهای بزرگ و به صورت گروهی پرورش داده می شوند بزاق زالو (Leeches) حاوی آنزیمهای فراوانی است که خواص درمانی متعددی دارند که به اختصار به شرح ذیل می باشند:
۱. خاصیت Anesthetic زالو : این خاصیت باعث کاهش درد موضعی در هنگام نیش زدن میگردد که عمدتاً به دلیل وجود ماده Hirudin می باشد.
۲. خاصیت زالو Vasodilator : این خاصیت به دلیل ماده Histimine می باشد که باعث گشادگی عروق خواهد گردید.
۳. خاصیت Anticoagulant زالو : این خاصیت به دلیل آنزیم Hyaluronidas موجود در بزاق H.M می باشد. بعلاوه این آنزیم خاصیت موکوکیتیک و آنتی بیوتیک بسیار قوی دارد در حدی که در درمان گلوکوم هم بسیار مؤثر هست.
۴. خاصیت Protealitic inhibitor زالو : این حالت به دلیل وجود سه پروتئین خاص به نامهای Hirudin و Bdelin و EgLin می باشد.
الف) Hirudin: مهارگر اختصاصی ترومبین می باشد پس در روند تشکیل لخته موثر هست این ماده امروز به طور صناعی جهت استفاده در امور طبی ساخته می شود.
ب ) Bdelin: با وزن مولکولی ۵۰۰۰، مهارگر Tripsin و پلاسمین و Acrosin می باشد و اغلب در موارد نیاز به غیر فعال کردن پلاسمین مورد مصرف دارد.
EgLin: با وزن مولکولی کم خاصیت مهارگری ELastase و cathepsin و Subtilisin و Chymotripsin را دارد که بسیار مؤثر در کاهش التهاب بعد از تروما و جراحی ها و مشکلات آندوتلیوم روده ای علی الخصوص بیماری کرون می باشد بعلاوه این ماده مانع تشکیل لخته به دنبال سپتی سمی در خون می گردد.
۵. خاصیت Antibiotic زالو : آنچه را که اخیرا مورد توجه قرار گرفته است این خاصیت Leech می باشد که عمدتاً به وسیله Aeromonas Hydrophila یا (Hirudini) که در روده زالو زندگی می کند تولید می گردد و بر روی بیماریهای ناشی از استاف اورئوس و توبرکلوز و بیماری دیسانتری و دیفتری مؤثر می باشد آنزیمها و پروتئینهای متعدد دیگری نیز در کیسه های بزاقی قدامی و خلفی (H.M) موجود می باشند.
با توجه به خواص فوق استفاده از زالو در بسیاری از ممالک از دو حیث مورد توجه قرار گرفته است یکی از نظر استفاده مستقیم از آن در درمان بیماران و دیگری پرورش و تکثیر جهت مصرف داخلی و صادرات می باشد. پرورش زالو از لحاظ مکانی در آکواریومهایی متناسب با تعداد و شرایط مورد نیاز جهت رشد و تکثیر آنها صورت می گیرد و نیازمند نظارت کادر مجرب جهت تامین مایحتاج و محیط مناسب و بررسیهای زیستی مورد نیاز می باشد. صادرات در مورد زالو به دو صورت می تواند انجام پذیرد:
الف) صادر کردن خود موجود زنده به کارخانجات دارو سازی کشورهای دیگر
ب) استخراج آنزیمها توسط شرکت های داروئی داخلی و صادر نمودن محصولات داروی حاصله
هر دو روش فوق بسیاری از ممالک از جمله آلمان و انگلستان و روسیه و فرانسه به وفور مورد استفاده می باشد و علاوه بر ارزش درمانی اشتغال زایی و ارز آوری نیز برای آنها به دنبال داشته است.
محقق: معصومه پورحجی – مرکز پژوهش طب سنتی دانشگاه علوم پزشکی تهران
منبع: http://phytodoctor.com/PublicNewsBody.aspx?NewsID=1010
