پیامبر اکرم (ص): “مَنْ تَطَبَّبَ و لا یُعْلَمُ منه طِبّ فهو ضامِن”
هر کسی که طبابت کند و علم آن را نداشته باشد، ضامن و مسئول است.
پس شایسته است که خواننده محترم این مطالب به حدیث فوق توجه کند و بداند که فقط همکاران پزشک طب سنتی که آموزشهای لازم را دیده ، با اصول حجامت و اینگونه روشها آشنا هستند و نفع و ضرر آن را برای بیمار در نظر می گیرند، می توانند از این نوع اقدامات انجام دهند. این مطالب برای دیگر عزیزان جنبه آشنایی دارد و اجازه انجام آن را ندارند، نه حمامی، نه عطاری، نه سلمانی و نه حتی پزشکی که آموزش طب سنتی ندیده است.
انواع حجامت سر و گردن
حجامت سر و گردن از نواحی مختلف سر و گردن در مطب دکتر فرهاد عبداله زاده درقم انجام می شود، شامل:
حجامت کف سر ، حجامت بالای سر ، حجامت پس سر ، حجامت نقره ، حجامت زیر چانه ، حجامت اخدعین ، حجامت لاله گوش ،حجامت پشت گوش ، حجامت شقیقه ها
۱- حجامت سر : معروف به حجامت نجات بخش
جایگاه : ملاج قدامی؛ به فاصله یک وجب کوچک(وجب چهارانگشتی؛ از انگشت کوچک تا سبّابه) دست هر کس از نقطه وسط بین ابروهایش؛ یا این که اگر شست را میان دو ابرو قرار دهیم انگشت سبّابه به هر کجای سر که رسید محل حجامت سر است؛ یا یک وجب بزرگ فرد از نوک بینی خودش. همان ملاج می باشد که در دوران نوزادی نرم بوده است.
فایده: برای بعضی سردردها و مشکلات مغز استفاده می شود خصوصاً جهت مزاج های دموی که طبق روایات حجامت سر درمان همه دردهاست جهت بیماران دموی مزاج . همچنین درمان بیماری های اعصاب و جنون ، تقویت چشم و تقویت مغز می باشد.
درمان بیماری های مغز؛ بیماری های چشم؛ سرگیجه های ناشی از غلبه خون؛ سنگینی سر؛ انواع سردردها؛ حرارت زیاد سر؛ ریزش موی سر(ناشی از حرارت)؛ شوره سر؛ افسردگی؛ جوش سر و صورت؛ سنگینی بدن؛ سینوزیت؛ جذام؛ درد کلیه؛ بعضی مشکلات اعضای تناسلی ازجمله آماس بیضه ؛ جلوگیری از سفید شدن موی سر و ….
عوارض احتمالی: در صورت تکرار زیاد یا تشخیص اولیه نادرست، حجامت سر ممکن است منجر به اختلال فهم و حافظه؛ سفید شدن مو؛ ایجاد یا تشدید آب مروارید شود. در کسانی که مبتلا یا در معرض ابتلا به آب مروارید هستند تنها در موارد ضروری انجام می شود.
روایات مربوط به حجامت سر :
حجامت سر، در روایات شریف اهل بیت علیهم السّلام، مورد توجّه ویژه قرار گرفته است:
* امام صادق علیه السّلام مى فرمایند:
« أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ احْتَجَمَ وَسَطَ رَأْسِهِ:
رسول خدا، صلّی الله علیه و آله و سلّم، وسط سر خود را حجامت می کرد…»
(شیخ حر عاملى، محمد بن حسن، وسائل الشیعه – قم، چاپ: اول، ۱۴۰۹ ق. ج۱۷، ص: ۱۰۷)
* «کَانَ رَسُولُ اللَّهِ یَحْتَجِمُ عَلَى رَأْسِهِ وَ یُسَمِّیهَا مُغِیثَهً أَوْ مُنْقِذَهً:
پیامبر خدا، صلّی الله علیه و آله و سلّم، سر خود را حجامت می فرمودند و آن را فریادرس یا رهاننده می نامیدند.»
(شیخ حر عاملى، محمد بن حسن، وسائل الشیعه – قم، چاپ: اول، ۱۴۰۹ ق. ج۱۷ ؛ ص۱۱۴)
* پیامبر اکرم، صلّی الله علیه و آله و سلّم، فرمودند:
« وَ الْحِجَامَهُ فِی الرَّأْسِ شِفَاءٌ مِنْ کُلِّ دَاءٍ:
حجامت سر، شفای هر دردی است.»
(ابن حیون، نعمان بن محمد مغربى، دعائم الإسلام – قم، چاپ: دوم، ۱۳۸۵ق. ج۲ ؛ ص۱۴۵)
* حضرتشان، صلّی الله علیه و آله و سلّم، همچنین بیان داشته اند:
« الْحِجَامَهُ فِی الرَّأْسِ شِفَاءٌ مِنْ سَبْعٍ مِنَ الْجُنُونِ وَ الْجُذَامِ وَ الْبَرَصِ وَ النُّعَاسِ وَ وَجَعِ الضِّرْسِ وَ ظُلْمَهِ الْعَیْنِ وَ الصُّدَاعِ:
حجامت سر، شفای هفت بیماریِ جنون، جذام، پیسی، خواب آلودگی، دندان درد، تاری دید و سر درد است.»
(طبرسى، حسن بن فضل، مکارم الأخلاق – قم، چاپ: چهارم، ۱۴۱۲ ق / ۱۳۷۰ ش. ص۷۶)
* ایشان، صلّی الله علیه و آله و سلّم، فرموده اند:
« الْحِجَامَهُ فِی الرَّأْسِ تَذْهَبُ بِالنُّعَاسِ وَ وَجَعِ الْأَضْرَاس:
حجامت سر، خواب آلودگی و دندان درد را از بین می برد.»
(ورام بن أبی فراس، مسعود بن عیسى، مجموعه ورّام – قم، چاپ: اول، ۱۴۱۰ ق. ج۱ ؛ ص۹)
* پیامبر، صلّی الله علیه و آله و سلّم، به سرشان اشاره کرده فرمودند:
« علیکم بالمغیثه- أی الحجامه فی الرأس- فإنها تنفع من الجنون و الجذام و البرص، و الأکله، و وجع الأضراس:
بر شما باد به {حجامت}فریادرس که برای جنون و جذام و پیسی و خوره و دندان درد مفید است.»
(شبّر، عبدالله، طب الأئمه علیهم السلام (للشبّر) – بیروت، چاپ: سوم، ۱۴۲۸ ق. ص۲۸۳)
* امام صادق علیه السّلام فرموده اند:
« الْحِجَامَهُ فِی الرَّأْسِ هِیَ الْمُغِیثَهُ تَنْفَعُ مِنْ کُلِّ دَاءٍ إِلَّا السَّامَ:
حجامت در سر، فریادرسی است که برای هر دردی به جز مرگ مفید است.»
{و جای حجامت سر را به این صورت نشان دادند که:}
«وَ شَبَرَ مِنَ الْحَاجِبَیْنِ إِلَى حَیْثُ بَلَغَ إِبْهَامُهُ ثُمَّ قَالَ هَاهُنَا:
و یک وجب از بین دو ابرو تا جایی که انگشت ابهامشان می رسید گرفتند و فرمودند: اینجا»
(کلینى، محمد بن یعقوب، الکافی (ط – الإسلامیه) – تهران، چاپ: چهارم، ۱۴۰۷ ق. ج۸ ؛ ص۱۶۰)
* امام صادق علیه السّلام در تبیین جایگاه دقیق حجامت سر بیان داشته اند که:
«الْحِجَامَهُ عَلَى الرَّأْسِ عَلَى شِبْرٍ مِنْ طَرَفِ الْأَنْفِ وَ فِتْرٍ مَا بَیْنَ الْحَاجِبَیْنِ وَ کَانَ رَسُولُ اللَّهِ یُسَمِّیهَا الْمُنْقِذَهَ:
حجامت سر، یک وجب از طرف بینی و {یا} به اندازه فاصله سبابه و ابهام(اشاره و شست) از بین دو ابروست و رسول خدا آن را رهاننده می نامید.»
(شیخ حر عاملى، محمد بن حسن، وسائل الشیعه – قم، چاپ: اول، ۱۴۰۹ ق. ج۱۷ ؛ ص۱۱۴)
* امام صادق علیه السّلام در حدیث دیگری مى فرمایند:
« احْتَجَمَ النَّبِیُّ فِی رَأْسِهِ وَ بَیْنَ کَتِفَیْهِ وَ فِی قَفَاهُ ثَلَاثاً سَمَّى وَاحِدَهً النَّافِعَهَ وَ الْأُخْرَى الْمُغِیثَهَ وَ الثَّالِثَهَ الْمُنْقِذَهَ:
پیامبر، صلّی الله علیه و آله و سلّم، سه جا را حجامت مى فرمود: سر، بین دو کتف و چهاربند؛ یکی را نافع، دیگری را فریادرس و سوّمی را رها کننده مى نامید.»
(شیخ حر عاملى، محمد بن حسن، وسائل الشیعه – قم، چاپ: اول، ۱۴۰۹ ق. ج۱۷ ؛ ص۱۱۳)
* همچنین حضرتشان علیه السّلام می فرمایند:
« کَانَ رَسُولُ اللَّهِ ص یَحْتَجِمُ بِثَلَاثَهٍ وَاحِدَهٍ مِنْهَا فِی الرَّأْسِ وَ یُسَمِّیهَا الْمُتَقَدِّمَهَ وَ وَاحِدَهٍ بَیْنَ الْکَتِفَیْنِ یُسَمِّیهَا النَّافِعَهَ وَ وَاحِدَهٍ بَیْنَ الْوَرِکَیْنِ یُسَمِّیهَا الْمُغِیثَه:
پیامبر خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم، سه گونه حجامت می کرد: یکی حجامت در سر که آن را متقـدمه(پیشاپیش) می نامید، و یکی بین دو کتف که آن را نافع می نامید و یکی بین دو کفل که آن را فریادرس می نامید.»
(شیخ حر عاملى، محمد بن حسن، وسائل الشیعه – قم، چاپ: اول، ۱۴۰۹ ق. ج۱۳ ؛ ص۸۱)
۲- حجامت هامه(فوق الرأس)
جایگاه: هامه به قسمت بالای هر شیء اطلاق می شود و حجامت هامه، در بالاترین قسمت سر انجام می شود.
فایده: این حجامت برای درمان تیرگی رنگ رخسار؛ کدورت حواسّ؛ سنگینی گوش؛ خارش گوش ها؛ احساس ضربان در گوش ها؛ انواع سردردها؛ دردهای دهان؛ بیماری های چشم و از جمله خارش چشم، جوش های پلک، زخم های چشم و تاری دید مفید است.
نکنه: در برخی منابع، حجامت هامه به عنوان حجامت سر ذکر شده است. امّا صحیح این است که اگر مطلقا صحبت از حجامت سر شد؛ منظور حجامت جلوی سر است و سایر حجامت های سر مانند حجامت هامه و حجامت قمحدوه، با ذکر نام خاصّ خود مشخّص می شوند.
عوارض احتمالی: در صورت تکرار زیاد یا تشخیص اولیه نادرست، حجامت سر ممکن است منجر به اختلال فهم و حافظه؛ سفید شدن مو؛ ایجاد یا تشدید آب مروارید شود. در کسانی که مبتلا یا در معرض ابتلا به آب مروارید هستند تنها در موارد ضروری انجام می شود.
۳- حجامت پس سر(قمحدوه)
جایگاه: روی استخوان پس سری(Occipital)؛ همان موضع برجسته ای که بالای فقرات گردن است و در زمان افتادن انسان(از پشت) به زمین اصابت می کند.
نکات مربوط به روش اجرا: مانند حجامت سر، به هردو روش احتقانی یا با بادکش گذاری قابل انجام است.
فایده: مناسب در درمان سنگینی سر؛ پاکسازی سر؛ درد گوش و آماس ها و خارش های آن؛ ضربان گوش؛ بیماری های چشم از جمله انواع آماس ها، تاری دید، جوش های پلک.همچنین برای درمان اختلال تکلم؛ وسواس؛ ریزش مو و ابرو؛ سنگینی گوش؛ فلج؛ افزایش قد؛ اضطراب؛ آسم؛ تنظیم حس بویایی؛ کما؛ مشکلات مخچه.
نکته: بیشترین منافع این حجامت مربوط به درمان انواع بیماری های چشم است.
عوارض احتمالی: در صورت تکرار زیاد یا تشخیص اولیه نادرست، حجامت سر ممکن است منجر به اختلال فهم و حافظه؛ سفید شدن مو؛ ایجاد یا تشدید آب مروارید شود. در کسانی که مبتلا یا در معرض ابتلا به آب مروارید هستند تنها در موارد ضروری انجام می شود..
۴- حجامت نقره(گودی گردن؛ مُغاک)
جایگاه: نُقره، گودى وسط گردن در ناحیه پشت است که در برخى از کتب، مغاک نیز نامیده شده است. محلّ دقیق این حجامت، در گودی محل اتّصال جمجمه به ستون فقرات گردنی، در مقابل مهره های سوّم و چهارم گردنی است.
روش اجرا: این حجامت باید پس از استفراغ(پاکسازی) کامل بدن انجام شود. اگرچه در اطفال زیر دو سال، حجامت نقره، حجامت انتخابی است امّا با توجّه به عارضه مهمّ این حجامت در بزرگسالان، یعنی ایجاد فراموشی، در سنین بالاتر، تنها در موارد خاص و با تجویز پزشک انجام می شود. در این موارد می توان موضع حجامت را کمی پایین تر گرفت تا این عارضه به حدّاقل برسد.
فایده: حجامت نقره جایگزین فصد اکحل است اگرچه آثار درمانی آن بر بیماری های سر و صورت، بیش از فصد اکحل است. در برخی منابع مانند التصریف، به عنوان جانشین فصد قیفال هم ذکر شده است. در رفع سنگینی ناحیه ابروها و چشم ها؛ درمان گل مژه؛ جرب چشم؛ دردها و آماس های گوش؛ بوى بد دهان؛ درمان حملات اضطرابی، توهّمات مختلف روانی و P.T.S.D(تداعی مکرّر یک خاطره بد یا ترسناک) مفید است. به طور اختصاصی در اطفال، رطوبت های زیادی بدن را کاهش داده حرارت بدن را تعدیل می کند.همچنین برای درمان ترک اعتیاد و تداعی خاطره
عوارض احتمالی: در بزرگسالان؛ کند ذهنی و فراموشی موقت و زودگذر ایجاد می کند. اگرچه در برخی منابع، تکرار این حجامت را باعث فراموشی می دانند امّا تجربه نشان می دهد که حتّی یک بار انجام حجامت نقره هم در بزرگسالان، می تواند این مشکل را ایجاد کند.
این عارضه در مواردی که دماغ(مغز) سرد است و یا بیمار مبتلا به نزله است بسیار شدیدتر است ولذا در افراد کهنسال یا کسانی که دچار بیماری های سرد در سر هستند، اجتناب از حجامت نقره بسیار موکّدتر است.
در این جا ذکر خاطره ای از استاد خیراندیش را مناسب می دانم. ایشان نقل می کردند که در زلزله رودبار، فردی که اعضای زیادی از خانواده خود را از دست داده بود، به شدّت بیتابی می کرد. با توجّه به آن چه که در روایات شریف در مورد اثر حجامت نقره(یعنی ایجاد فراموشی) ذکر شده است، او را حجامت نقره کردیم که خوشبختانه موثر افتاد و تا مدّتی حوادث پیش آمده را فراموش کرد.
روایات مربوط به حجامت نقره:
* «وَ حِجَامَهُ النُّقْرَهِ تَنْفَعُ لِثِقْلِ الرَّأْس:
حجامت نقره برای سنگینی سر مفید است.»
(على بن موسى، امام هشتم علیه السلام، طبّ الإمام الرضا علیه السلام (الرساله الذهبیه) – ایران ؛ قم، چاپ: اول، ۱۴۰۲ق. النص ؛ ص۵۵)
* در حدیثی از اهل بیت، علیهم السّلام حجامت نقره به عنوان فریادرس نامیده شده است:
« الَّتِی فِی النُّقْرَهِ الْمُغِیثَهَ»
(طبرسى، حسن بن فضل، مکارم الأخلاق – قم، چاپ: چهارم، ۱۴۱۲ ق / ۱۳۷۰ ش. ص۷۶)
* امام صادق علیه السّلام می فرمایند:
«إِذَا بَلَغَ الصَّبِیُ أَرْبَعَهَ أَشْهُرٍ، فَاحْجُمْهُ فِی کُلِّ شَهْرٍ فِی النُّقْرَهِ؛ فَإِنَّهَا تُجَفِّفُلُعَابَهُ، وَ تُهْبِطُ الْحَرَارَهَ مِنْ رَأْسِهِ وَ جَسَدِهِ:
وقتی کودک چهار ماهه شد، همه ماهه او را حجامت نقره کن که رطوبت او را می خشکاند و حرارت سر و بدنش را فرو می نشاند.»
(کلینى، محمد بن یعقوب، کافی (ط – دار الحدیث) – قم، چاپ: اول، ق۱۴۲۹. ج۱۱ ؛ ص۴۵۸)
تذکّر بسیار مهم: درباره نحوه عمل به این روایت شریف اختلاف نظرهای زیادی وجود دارد. درمجموع به نظر می رسد:
۱- متن حدیث، منفعت این کار را کاهش رطوبت و حرارت زیاد کودک می داند و لذا در کودکان خشک مزاج یا سردمزاج(که متاسفانه تعداد آنها در این زندگی ماشینی رو به افزایش است) شاید بهتر باشد به نحو دیگری عمل شود.
۲- قوای بدنی کودکان امروزی به نحوی است که در صورت اجرای ماهانه حجامت و خون گیری از ایشان، اغلب دچار مشکل می شوند. لذا شاید بهتر باشد توصیه به حجامت اطفال را منحصر به یکی دو بار در سال(ترجیحا بهار و پاییز) کنیم.
۳- به گفته اغلب صاحب نظران، در حجامت کودکان و به ویژه اطفال زیر دو سال، خون گیری به شیوه مرسوم بزرگسالان مدّنظر نیست و تنها ایجاد چند خراش در موضع حجامت و خروج چند قطره خون، فواید درمانی موردنظر را حاصل می کند.
* پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله و سلّم می فرمایند:
« الْحِجَامَهُ فِی النُّقْرَهِ تُورِثُ النِّسْیَانَ:
حجامت نقره فراموشی می آورد.»
(مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، بحار الأنوار (ط – بیروت) – بیروت، چاپ: دوم، ۱۴۰۳ ق. ج۵۹ ؛ ص۱۲۷)
* همچنین حضرتشان، صلّی الله علیه و آله و سلّم فرموده اند:
«یَا عَلِیُّ تِسْعَهُ أَشْیَاءَ تُورِثُ النِّسْیَانَ أَکْلُ التُّفَّاحِ الْحَامِضِ وَ أَکْلُ الْکُزْبُرَهِ وَ الْجُبُنِّ وَ سُؤْرِ الْفَأْرَهِ وَ قِرَاءَهُ کِتَابَهِ الْقُبُورِ وَ الْمَشْیُ بَیْنَ امْرَأَتَیْنِ وَ طَرْحُ الْقَمْلَهِ وَ الْحِجَامَهُ فِی النُّقْرَهِ وَ الْبَوْلُ فِی الْمَاءِ الرَّاکِد:
ای علی! نُه چیزند که فراموشی می آورند: خوردن سیب ترش و گشنیز و پنیر و پس مانده موش ؛ خواندن سنگ قبرها؛ راه رفتن بین دو زن و شپش افکندن و حجامت نقره و ادرار کردن در آب راکد؛ (در احادیث دیگر، نگریستن به دارآویخته و شب بیداری هم ذکر شده است)»
(ابن بابویه، محمد بن على، من لا یحضره الفقیه – قم، چاپ: دوم، ۱۴۱۳ ق. ج۴ ؛ ص۳۶۱)
۵- حجامت زیر چانه (تحت الذقن یا زیر زنخدان)
جایگاه: زیر چانه.
فایده: جایگزین فصد چهار رگ دو لب است. خون سر، فک ها و لثه ها را پاکسازی می کند. در درمان زخم ها و دانه هاى ریز دهانی(قلاع) ازجمله آفت؛ فساد یا خون ریزی لثه؛ عفونتهای دهان و دندان؛ بهبود وضعیت گردن؛ بهبود رنگ رخسار؛ بیماری های گلو از جمله آدنوپاتی(بزرگی غدد لنفی)های گردنی؛ خنّاق(دیفتری)؛ سستی و فروهشتگی زبان؛ لکنت زبان؛ فلج عصب صورتی؛ جوش صورت؛ خروسک؛ بیماری های تیروئید( به عنوان درمان تکمیلی) و هیرسوتیسم(پرمویی صورت بانوان) مفید است. درمان زخم های دهانی ( قلاع ) ، بهبود وضعیت گردن ، بهبود رنگ رخسار ، رفع بیماری های دهان و دندان ، تصفیه خون از سر ، فک ها و لثه ها می نماید . اگر این حجامت همه ماه ها انجام شود به شرط انجام مسواک مرتب ، لثه ها و دندان ها برای همیشه سالم می ماند .
روایات مربوظ به حجامت زیر چانه:
* «وَ قَدْ یُحْتَجَمُ تَحْتَ الذَّقَنِ لِعِلَاجِ الْقُلَاعِ فِی الْفَمِ وَ فَسَادِ اللِّثَهِ وَ غَیْرِ ذَلِکَ مِنْ أَوْجَاعِ الْفَمِ:
زیرچانه برای درمان قلاع(زخم های) دهانی، فساد لثه و بیماری های دیگر دهان حجامت می شود.»
(على بن موسى، امام هشتم علیه السلام، طبّ الإمام الرضا علیه السلام (الرساله الذهبیه) – ایران ؛ قم، چاپ: اول، ۱۴۰۲ق. النص ؛ ص۵۶)
۶- حجامت اخدعین
جایگاه: اخدعین دو رگى است که در سمت راست و چپ، پشت گردن قرار گرفته اند. حجامت این ناحیه روی شانه ها و در دوطرف گردن انجام می شود.
روش اجرا: حجامت اخدعین معمولا به صورت هم زمان در دوطرف انجام می شود یعنی هر دو لیوان با هم قرار داده می شود. البته در موارد خاص و به تشخیص پزشک، می توان آن را یک طرفه هم انجام داد. به دلیل وجود شریان های مهم در این ناحیه نباید تیغ ها را عمیق زد.
فایده: حجامت اخدعین در هر طرف، جایگزین فصد ورید قیفال همان طرف می باشد. حجامت اخدعین جریان خون در عضلات و عروق سر و صورت را سامان می بخشد و به اعضایى که در سر و صورت و چشم هاست مانند گونه ها، لب و دهان و دندان، گوشها، بینى و حلق سود می رساند. در درمان و رفع سنگینی سر، صورت، چشم ها و گوش ها؛ سردرد و شقیقه( میگرن)؛ شروع درد دندان ها (خصوصا دندان های آسیا)؛ دیفتری؛ بر طرف کردن حالت لرزش در سر؛ باز کردن رنگ رخسار؛ سکسکه،سرفه های مزمن و آسم آلرژیک؛ آرتروز و التهاب دیسک گردن و درد شانه ها؛ رفع درد در دست ها، درمان سندروم مچ دستی (سندروم تونل کارپ) و فلج دست (به عنوان درمان تکمیلی) مفید است.
عوارض احتمالی:
۱- صاحب بحرالجواهر معتقد است حجامت اخدعین در افراد ضعیف الدماغ باعث رعشه سر می شود ولی صاحب کتاب کامل الصناعه مداومت بر آن را باعث رعشه سر می داند.
البته این عارضه با مطالب پیش گفته درباره منافع حجامت اخدعین منافاتی ندارد. چنان که گفتیم
یکی از منافع حجامت اخدعین درمان رعشه سر است:
«و تنفع من ارتعاش الرأس»
(ابن سینا، حسین بن عبد الله، القانون فی الطب (طبع بیروت)، ۴جلد، دار إحیاء التراث العربی – بیروت، چاپ: اول، ۱۴۲۶ ه.ق. ص ۲۷۳)
امّا همان طور که اشاره شد، در صورت انتخاب شخص نامناسب یا مداومت بر این نوع حجامت، ممکن است رعشه یا لرزش سر به وجود آید.
۲- تکرار این حجامت ممکن است باعث بروز لکّه سفید(پیسی) در موضع حجامت شود.
۳- چون در این نوع حجامت، امکان باقی ماندن جای تیغ ها زیاد است، باید از تیغ های ظریف و برش های سطحی استفاده کرد.
روایات مربوط به حجامت اخدعین:
* امام صادق(علیه السّلام) مى فرمایند:
«کَانَ النَّبِیُّ ص یَحْتَجِمُ فِی الْأَخْدَعَیْنِ فَأَتَاهُ جَبْرَئِیلُ عَنِ اللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى بِحِجَامَهِ الْکَاهِلِ:
رسول اکرم، صلّی الله علیه و آله و سلّم، اخدعین(بین دو رگ گردن) را حجامت مى فرمود؛ جبرئیل از سوى خداوند تبارک و تعالى حجامت کاهل(بین دو کتف) را برایشان آورد.»
(نورى، حسین بن محمد تقى، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل – قم، چاپ: اول، ۱۴۰۸ق. ج۱۳ ؛ ص۸۲)
نکته: شاید از روایت فوق بتوان نتیجه گرفت که منافع حجامت اخدعین، بر حجامت عام هم مترتّب است و به دلیل فواید گسترده تر حجامت عام، انجام حجامت اخدعین، به جز موارد خاصّ، ضرورت چندانی ندارد.
امام رضا علیه السلام می فرمایند:
* «وَ حِجَامَهُ الْأَخْدَعَیْنِ یُخَفِّفُ عَنِ الرَّأْسِ وَ الْوَجْهِ وَ الْعَیْنِ وَ هِیَ نَافِعَهٌ لِوَجَعِ الْأَضْرَاسِ وَ رُبَّمَا نَابَ الْفَصْدُ عَنْ سَائِرِ ذَلِک:
و حجامت اخدعین، سر و صورت و چشم ها را سبک می کند و برای دندان درد مفید است و چه بسا جایگزین فصد هم باشد.»
(على بن موسى، امام هشتم علیه السلام، طبّ الإمام الرضا علیه السلام (الرساله الذهبیه) – ایران ؛ قم، چاپ: اول، ۱۴۰۲ق. النص ؛ ص۵۵)
۷- حجامت لاله گوش
جایگاه: روی لبه بیرونی لاله گوش.
نکات مربوط به روش اجرا: این حجامت، عموما برای درمان زردی فیزیولوژیک نوزادان انجام می شود. روش کار به این شکل است که پارچه لطیفی را دور گردن کودک می بندیم تا سر و گوش ها سرخ شوند. سر او را رو به پایین گرفته گوشها را چرب می کرده و ماساژ میدهیم تا کاملا برافروخته شوند. لاله گوش را با دست، کمی به بالا کشیده(برای جلوگیری از آسیب دیدگی غضروف گوش)؛ روی لبه هر لاله گوش ۴ تا ۶ تیغ می زنیم. در این حجامت، خراش ها کاملا سطحی بوده موجب خونریزی اندکی بین یک تا سه سی سی خواهند شد.
بهتر است تیغ ها را در نیمه پایینی لاله گوش بزنیم. فاصله هر خراش با خراش بعدی حدود پهنای یک گندم باشد. اگر خون خارج شده کافی نبود یا اگر زردی نوزاد شدید است یا نوزاد پرخون به نظر می رسد؛ می توان چند تیغ دیگر هم زد. سپس پارچه را از دور گردن کودک باز می کنیم. خون خروجی راباید مرتبا پاک کنیم تا کاملا بند بیاید. در پایان خونریزی، با پنبه گوش ها را تمیز کرده در صورت ضرورت با آب سرد شستشو می دهیم.
برخی صاحب نظران اعتقاد دارند که در درمان زردی، ایجاد چند خراش اضافه در پشت گوش ها و یکی- دو خراش در ناحیه حجامت عام، نتیجه حاصله را بهبود می بخشد.
فایده: در درمان زردی فیزیولوژیک نوزادان؛ صرع صبیان؛ بیماری های گوش و درمان تکمیلی کم اشتهایی کودکان مفید است.
نکات:
۱- این حجامت معمولا در اطفال زیر دو سال انجام می شود.
۲- چنان که گفته شد این حجامت بدون انجام بادکش انجام می شود.
۸- حجامت پشت گوش ها
فایده: رفع سرگیجه ، بی عقلی و پیری زود رس ، جلوگیری از سفید شدن مو ها ، درمان بیماری های چشم (نظیر عفونت ها ، گل مژه ، ریزش مژه و ابرو ها ) .
سکته مغزی ـ درمان نازایی ـ جوشهای مقاوم صورت و …
یکی از علل شایع نازایی در زوجین کاهش تحرک اسپرم (نطفه در مرد) میباشد برای افزایش تعداد و تحرک اسپرم درمانهای متعددی در طب سنتی موجود میباشد اما یکی از درمانهای شگفت ؛انجام حجامت ماستویید یعنی حجامت و خونگیری از برجستگی استخوانی پشت گوشها میباشد انجام این حجامت در مدت کوتاهی باعث افزایش تعداد و تحرک و بهبود مورفولوژی یا شکل اسپرم میباشد موارد متعددی از درمان نازایی ناشی از افت تعداد اسپرمهای متحرک و زایا از طریق داروی گیاهی و حجامت ماستویید درمان شده اند.
در کتاب قانون بوعلی سینا اشاره شده که در مردان رگی که مولد سلولهای جنسی میباشد از ناحیه پشت گوشها عبور میکند البته این موضوع در طب کلاسیک هنوز به اثبات نرسیده اما انجام حجامت در این موضع توانسته به طور موثری نازایی را درمان نماید.
ججامت پشت گوش یا (ماستوئید) همچنین در درمان عفونت گوش و جوشهای مقاوم صورت و گاهی مشکلات دهان و دندان و بعضی سردرد ها کاربرد دارد
۹- حجامت شقیقه ها (صُدغَین)
جایگاه: شقیقه ها؛ فاصله بین ابروها تا گوش ها.
فایده: در برخی منابع(مثل کفایه منصورى، رساله چوب چینى) به عنوان جانشین فصد قیفال ذکر شده است. عمده کاربرد آن در بیماری های چشم و برخی از انواع سردرد می باشد.
