حجامت های ناحیه تنه

پیامبر اکرم (ص):  “مَنْ تَطَبَّبَ و لا یُعْلَمُ منه طِبّ فهو ضامِن”
هر کسی که طبابت کند و علم آن را نداشته باشد، ضامن و مسئول است.

پس شایسته است که خواننده محترم این مطالب به حدیث فوق توجه کند و بداند که فقط همکاران پزشک طب سنتی که آموزشهای لازم را دیده ، با اصول حجامت و اینگونه روشها آشنا هستند و نفع و ضرر آن را برای بیمار در نظر می گیرند،  می توانند از این نوع اقدامات انجام دهند. این مطالب برای دیگر عزیزان جنبه آشنایی دارد و اجازه انجام آن را ندارند، نه حمامی، نه عطاری، نه سلمانی و نه حتی پزشکی که آموزش طب سنتی ندیده است.

حجامت های ناحیه تنه

حجامت های ناحیه تنه از نواحی مختلف تنه از زیر گردن تا مقعد در مطب دکتر فرهاد عبداله زاده در قم انجام می شود، شامل:حجامت عام ، حجامت قائده ریه ، حجامت کلیه ها ، حجامت کبد ، حجامت طحال ، حجامت گودی کمر ، حجامت دتبالچه ، حجامت مقعد و …،

در این بخش با هم جایگاه، فواید،ضررها،و روش انجام هر یک از حجامت های ناحیه تنه را یک به یک مرور می کنیم

حجامت عام (کاهل) معروف به حجامت نافع

جایگاه : حجامت عام از جمله حجامت های ناحیه تنه می باشد که محل آن بین دو کتف (در رأس مثلث بین دو کتف)؛ حدود مهره های سوم و چهارم سینه ای(T3 و T4) قرار دارد و به عبارتی لبه بالایی لیوان حجامت زیر مهره هفتم گردنی قرار می گیرد.در طب اسلامی به حجامت بین دو کتف توجه ویژه ای مبذول گردیده است این حجامت در جایی به عنوان حجامت فریادرس و در جای دیگر ‏حجامت نافع نام گذاری شده است.

در روایتی است که در حالی که رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله حجامت می فرمود ، حضرت ‏جبرئیل علیه السلام نازل شد و جای حجامت را به ایشان نشان داد و فرمود اینجا را حجامت کن و بالاتر را حجامت نکن که موجب ‏فراموشی است ، بنابراین جای حجامت کتف با هدایت فرشته وحی نشان داده است و این امر ما را به ساختار ویژه فیزیولوژیک این ‏ناحیه بدن و اهمیت بالای آن معطوف می سازد. ناحیه حجامت عام به دستگاه های مهم و کلیدی بدن مثل سر ، ریه ها ، قلب ، کبد ، طحال ، دستکاه گوارش ، لوزالمعده ، سیستم لنفاوی ،سیستم دفاعی و عصبی بسیار نزدیک و بسیار اثر گذار است.

حجامت عام در فصل بهار و پائیز بر همه مزاجها تأثیر دارد و در فصول تابستان و زمستان باید طبق نیاز بعضی ‏مزاجها در صورت نیاز انجام گردد. خصوصاً در زمستان مزاجهای سرد نباید حجامت کنند و در بهار و پاییز جهت تازه شدن خون، پیشگیری از ازدیاد خون و تقویت سیستم ایمنی و کاهش حساسیت فصلی و دیگر ‏بیماریهای سال می توان انجام داد که برای همگان توصیه می شود . بیشترین توصیه انبیاء و اولیاء و دانشمندان طب سنتی به انجام حجامت در همین نقطه از بدن می باشد. حجامت های ناحیه تنه

ملاحظات مربوط به روش اجرای حجامت عام :

در درمان سرفه و خلط خونی ( هموپتیزی)، بهتر است لیوان را کمی پایین تر قرار دهیم. در سایر موارد به شیوه معمول عمل می شود. لیوان باید کاملا در خطّ وسط قرار گیرد.

فایده حجامت عام :

حجامت عام جایگزین فصد باسلیق است. بعضی حتی آن را جایگزین فصد باسلیق و اکحل می دانند.

طیف اثر حجامت عام بسیار گسترده است و در صورت کاربرد صحیح در رفع مشکلات زیر فایده خواهد داشت:

• تصفیه عمومی خون و تنظیم ترکیبات بیوشیمیایی آن
  
• تنظیم ترشحات غدد داخلی و هورمون ها
• تنظیم آنزیم ها و درمان اختلالات کبدی
• درمان خفقان
• امتلاء
• فشار خون
• دیابت
• چربی خون
• بالا بودن اسید اوریک و نقرس
• غلظت خون
• هموپتیزی( سرفه خونی)
• طپش قلب
• دوران سر که ناشی از سنگینی معده باشد
• درد های مزمن مثل درد کلیه، مثانه و رحم
• باز کردن قاعدگی
• درمان آکنه و جوش
• میگرن و سر درد های مزمن
• اضطراب و پرخاشگری به ویژه در نوجوانان
• دردهای گردن
• شانه کتف ها و حلق
• سل و تنگی نفس
• انواع عفونت های حادّ ویروسی(اوریون، آنفلوآنزا، سرخک، آبله مرغان، …)
• ضعف عمومی دستگاه ایمنی و ابتلای مکرّر به بیماری های عفونی
• کهیر
• پسوریازیس و بسیاری دیگر از بیماری های پوستی
• انواع مسمومیت های دارویی و غذایی و گزش ها و …
  

عوارض احتمالی حجامت عام : تنها عارضه احتمالی این حجامت، ضعف دهانه معده است که البته در صورتی این عارضه رخ می دهد که لیوان حجامت، پایین تر از محل صحیح خود قرار داده شود.

نکاتی در خصوص حجامت عام :

۱- فراگیرترین اثر را در بین تمام انواع حجامت داراست و در خروج اخلاط فاسد از کلّ بدن تاثیر به سزایی دارد. به همین دلیل، در حجامت های پیشگیرانه و یا برای شروع فرایند درمانی با حجامت، معمولا به عنوان اوّلین گزینه، مدّنظر پزشک قرار می گیرد. حجامت های ناحیه تنه

۲- حجامت عام رایج ترین نوع حجامت است.

روایات مربوط به حجامت عام :

* امام صادق(علیه السّلام) مى‏ فرمایند:

«کَانَ النَّبِیُّ ص یَحْتَجِمُ‏ فِی‏ الْأَخْدَعَیْنِ‏ فَأَتَاهُ جَبْرَئِیلُ عَنِ اللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى بِحِجَامَهِ الْکَاهِلِ: رسول اکرم، صلّی الله علیه و آله و سلّم،در اخدعین(بین دو رگ گردن) را حجامت مى ‏فرمود؛ جبرئیل از سوى خداوند تبارک و تعالى حجامت کاهل(بین دو کتف) را برایشان آورد.»

(نورى، حسین بن محمد تقى، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل – قم، چاپ: اول، ۱۴۰۸ق. ج‏۱۳ ؛ ص۸۲) احادیث حجامت های ناحیه تنه

نکته: حجامت از نظر اسلام، امری وحیانی و مقدّس است امّا تعیین اختصاصی محلّ حجامت عامّ از سوی جبرائیل امین، علیه السّلام، می تواند تاکیدی بر تشخّص و اهمیت این حجامت در بین سایر حجامت ها باشد.

* امام صادق علیه السّلام در حدیث دیگری مى ‏فرمایند:

« احْتَجَمَ النَّبِیُّ فِی رَأْسِهِ وَ بَیْنَ کَتِفَیْهِ وَ فِی‏ قَفَاهُ‏ ثَلَاثاً سَمَّى‏ وَاحِدَهً النَّافِعَهَ وَ الْأُخْرَى الْمُغِیثَهَ وَ الثَّالِثَهَ الْمُنْقِذَهَ:

پیامبر، صلّی الله علیه و آله و سلّم، سه جا را حجامت مى ‏فرمود؛ سر، بین دو کتف و چهاربند؛ یکی را نافع، دیگری را فریادرس و سوّمی را رها کننده مى ‏نامید.»

(شیخ حر عاملى، محمد بن حسن، وسائل الشیعه – قم، چاپ: اول، ۱۴۰۹ ق. ج‏۱۷ ؛ ص۱۱۳) احادیث حجامت های ناحیه تنه

* همچنین حضرتشان می فرمایند:

« کَانَ رَسُولُ اللَّهِ یَحْتَجِمُ‏ بِثَلَاثَهٍ وَاحِدَهٍ مِنْهَا فِی‏ الرَّأْسِ‏ وَ یُسَمِّیهَا الْمُتَقَدِّمَهَ وَ وَاحِدَهٍ بَیْنَ الْکَتِفَیْنِ یُسَمِّیهَا النَّافِعَهَ وَ وَاحِدَهٍ بَیْنَ الْوَرِکَیْنِ یُسَمِّیهَا الْمُغِیثَه:

پیامبر خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم، سه گونه حجامت می کرد؛ یکی حجامت در سر که آن را متقـدمه(پیشاپیش) می نامید، و یکی بین دو کتف که آن را نافع می نامید و یکی بین دو کفل که آن را فریادرس می نامید.»

(شیخ حر عاملى، محمد بن حسن، وسائل الشیعه – قم، چاپ: اول، ۱۴۰۹ ق. ج‏۱۳ ؛ ص۸۱) احادیث حجامت های ناحیه تنه

* « وَ فِی غَیْرِ هَذَا الْحَدِیثِ‏ الَّتِی فِی الرَّأْسِ الْمُنْقِذَهُ وَ الَّتِی فِی النُّقْرَهِ الْمُغِیثَهُ وَ الَّتِی فِی الْکَاهِلِ النَّافِعَهُ وَ رُوِیَ الْمُغِیثَهُ:

و در احادیث دیگر، حجامت سر، رها کننده؛ و حجامت در گودى گردن(نقره)، فریادرس؛ و حجامت بین دو کتف، نافع نامیده شده است؛ و هم در روایت دیگرى{حجامت بین دو کتف} فریادرس گفته شده است.»

(مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، بحار الأنوار (ط – بیروت) – بیروت، چاپ: دوم، ۱۴۰۳ ق. ج‏۵۹ ؛ ص۱۲۷) احادیث حجامت های ناحیه تنه

نکته: اختلاف نام گذاری انواع حجامت در احادیث مختلف، علاوه بر توجیهاتی که در علم حدیث به آنها پرداخته می شود(مثل امکان اشتباه استنساخ و غیره)، می تواند اشاره به طیف وسیع اثرات این حجامت ها و از باب اشاره و تعیین مصادیق باشد. به هرحال اگرچه محققان «موسسه تحقیقات حجامت ایران» اصرار دارند که حجامت عام را حجامت نافع بنامند؛ به نظر می رسد به کار بردن اصطلاح رایج حجامت عام هم ، کفایت از مقصود می کند.

امام رضا علیه السلام می فرمایند:

* « وَ کَذَلِکَ الَّتِی تُوضَعُ بَیْنَ الْکَتِفَیْنِ تَنْفَعُ مِنَ الْخَفَقَانِ الَّذِی یَکُونُ مَعَ الِامْتِلَاءِ وَ الْحَرَارَهِ :

و {حجامتی} که بین دو کتف انجام می شود برای خفقان ناشی از امتلاء و حرارت مفید است.»

‏(على بن موسى، امام هشتم علیه السلام، طبّ الإمام الرضا علیه السلام (الرساله الذهبیه) – ایران ؛ قم، چاپ: اول، ۱۴۰۲ق. النص ؛ ص۵۶) احادیث حجامت های ناحیه تنه

حجامت قاعده ریه ها

جایگاه:
حجامت قاعده ریه ها نیز از گروه حجامت های ناحیه تنه می باشد که محل آن در قاعده یک یا هر دو ریه؛ یک یا دو طرف ستون فقرات انتهایی در پشت می باشد .

نکات مربوط به روش اجرای حجامت قاعده ریه ها  : بسته به نیاز، به صورت یک یا دو طرفه قابل اجراست.

فایده حجامت قاعده ریه ها : حجامت در این ناحیه موجب تسهیل گردش خون ریوی شده؛ در  درمان بیماری هایی مثل برونشیت، تنگی نفس، آسم و عفونت های ریوی موثر است.

حجامت کلیه ها (حجامت گُرده ها)

جایگاه حجامت کلیه ها : از دیگر حجامت های ناحیه تنه حجامت کلیه ها می باشد. محل حجامت کلیه ها در دو طرف ستون فقرات کمری، در محاذات مهره دوازدهم سینه ای و مهره اوّل کمری، زیر آخرین دنده می باشد. به بیان دیگر  موضع حجامت کلیه ها، اندکی پایین تر از موضع حجامت قاعده ریه هاست.

نکات مربوط به روش اجرای حجامت کلیه ها : ابن نوع حجامت بسته به نیاز، به صورت یک یا دو طرفه قابل اجراست.

فایده حجامت کلیه ها : موثّر در درمان سنگ های کلیوی؛ انواع التهابات و عفونت های کلیه؛ سوء مزاج گرم کلیه؛ برخی انواع نارسایی کلیه؛ درد های مزمن کلیوی؛ درمان تکمیلی دیابت گرم  و فشار خون کلیوی . حجامت های ناحیه تنه

حجامت گودی کمر (پهنه، قطن، سه بند، چهاربند، بین الورکین، ساکرال، چمابند) معروف به رهاننده

جایگاه حجامت گودی کمر :

حجامت گودی کمر یا ساکرال از حجامت های ناحیه تنه می باشد که موضع آن میان دو باسن در انتهای ستون فقرات و روی استخوان خاجی(ساکروم) و به عبارتی روی مهره آخر کمری(L5)و مهره اوّل خاجی(S1) می باشد.در واقع این حجامت که به آن حجامت چاربند نیز می گویند از وسط گودی بالای باسن و روی موضع لومبار ( lumbar) گرفته می شود و عمدتاً بیماری های قسمت میانی تن ‏را درمان می نماید . یعنی دردهای کمری ، دردهای کلیوی ، دردهای مثانه و پروستات‎.‎

بعضا این اعتقاد وجود دارد که بهتر است این حجامت، کمی پایین تر از مهره های کمری و کاملا بین دو باسن انجام شود که در این حالت، عملا فرقی بین حجامت چهاربند و عصعص(دنبالچه) لحاظ نمی شود.

نکات مربوط به روش اجرای حجامت گودی کمر :

به علّت دردناک بودن این نوع حجامت، سرعت عمل حجّام (حجامتگر) در اجرای آن بسیار ضروری است. نکته دیگر این که به علّت کم بودن میزان خونریزی در این ناحیه، بهتر است تعداد تیغ های بیشتری زده شود. تجربه نشان می دهد که بیشترین میزان خون در حجامت ساکرال در همان نوبت اوّل خارج می شود و لذا بهتر است لیوان اوّل حجامت تا زمانی که کاملا پر نشده است برداشته نشود. حجامت های ناحیه تنه

از آن جایی که یکی از مشتریان ثابت این نوع حجامت، افراد مبتلا به کمردرد هستند خیلی از مواقع ضرورت دارد که به دلیل درد زیاد، بیمار را در حالت خوابیده به پهلو حجامت کرد.

فایده حجامت گودی کمر : حجامت چهاربند در درمان اسپاسم کمر، انواع کمر درد و دردهای سیاتیکی؛ رفع جوش و دمل های کمر و باسن و ران؛ خارش پشت، خارش ران، خارش رحم و خارش بیضه ها؛ درمان التهابات و ریاح رحم، تخمدان ها و مثانه،کیست تخمدان و فیبروم رحم؛ بعضی انواع خونریزی زیاد عادت ماهیانه بانوان؛ قاعدگی های دردناک؛ هیرسوتیسم(پرمویی زنانه)؛ ترشحات واژینال (لوکوره)؛ کاهش عوارض یائسگی و از جمله گرگرفتگی؛ سوزش ادرار، عفونت های ادراری و وجود خون در ادرار(هماچوری)؛ نقرس؛ بیماری های مقعد(بواسیر، شقاق، ورم، خارش، …)؛ اسهال های همراه با دل پیچه؛ سوءمزاج گرم کلیه؛ آماس گرم بیضه، هماتواسپرمی(بودن خون در منی) و واریکوسل؛ ترومبوز وریدهای عمقی پاها(DVT)؛ داءالفیل(فیل پایی یا الفانتیازیس)؛ کیست پیلونیدال(کیست مویی)؛ مشکلات پروستات و … مفید است.

عوارض احتمالی حجامت گودی کمر : عارضه اصلی این نوع حجامت، کاهش قوای جنسی در انجام بی رویه این  حجامت است و لذا تکرار آن در جوانانی که مشکل زیاد بودن شهوت را دارند و توانایی ازدواج نیز ندارند؛ می تواند مفید باشد.

حجامت ساکرال قدرت فوق العاده ای در کاهش فشار خون به ویژه در موارد اورژانسی دارد. این قدرت می تواند گاهی به عنوان یکی از نکات منفی، باعث کاهش فشار خون شدید بیمار شود و لذا باید موارد احتیاطی رعایت شود.

ضعف و کوچک شدن کلیه ها نیز می تواند از عوارض حجامت چهاربند غیر اصولی باشد.

روایات مربوط به حجامت گودی کمر :

* امام صادق علیه السّلام می فرمایند:

« کَانَ رَسُولُ اللَّهِ یَحْتَجِمُ‏ بِثَلَاثَهٍ وَاحِدَهٍ مِنْهَا فِی‏ الرَّأْسِ‏ وَ یُسَمِّیهَا الْمُتَقَدِّمَهَ وَ وَاحِدَهٍ بَیْنَ الْکَتِفَیْنِ یُسَمِّیهَا النَّافِعَهَ وَ وَاحِدَهٍ بَیْنَ الْوَرِکَیْنِ یُسَمِّیهَا الْمُغِیثَه:

پیامبر خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم، سه گونه حجامت می کرد؛ یکی حجامت در سر که آن را متقـدمه(پیشاپیش) می نامید، و یکی بین دو کتف که آن را نافع می نامید و یکی بین دو کفل که آن را فریادرس می نامید.»

(شیخ حر عاملى، محمد بن حسن، وسائل الشیعه – قم، چاپ: اول، ۱۴۰۹ ق. ج‏۱۳ ؛ ص۸۱) احادیث حجامت های ناحیه تنه

حجامت دنبالچه (عُصعُص)

جایگاه حجامت دنبالچه :

حجامت دنبالچه هم جزو گروه حجامت های ناحیه تنه می باشد که محل انجام آن آخرین استخوان ستون مهره‏ا و اسنخوان دنبالچه است. موضع حجامت دنبالچه در واقع کمی پایین تر از موضع حجامت چهاربند قرار دارد .

نکات مربوط به روش اجرای حجامت دنبالچه : این نوع حجامت باید با محجمه(لیوان بادکش) بزرگ و تعداد بادکش زیاد انجام شود.

فایده حجامت دنبالچه : مناسب در درمان بواسیر ؛ خارش مقعد ؛ ورم بیضه ها ؛ التهابات آلت تناسلی و هماچوری (وجود خون در ادرار).

حجامت مقعد

جایگاه حجامت مقعد : از دیگر حجامت های ناحیه تنه حجامت مقعد است که در اطراف مخرج غائط انجام می شود.

نکات مربوط به روش اجرای حجامت مقعد : بیمار باید قبل از این حجامت، شکم را خالی کند و مقعد را کاملا نظافت کند و موهای اطراف آن را بزداید. این حجامت نیاز به لیوان های کوچک و مخصوص دارد.

فایده حجامت مقعد : حجامت مقعد اگر چه به سبب سختی کار، ترس یا حیای بیماران و نبود لیوان های مناسب، دراین روزها کمتر انجام می شود امّا حجامتی است بسیار سودمند. این حجامت، اخلاط فاسد را از تمام بدن و از جمله سر جذب می کند و باعث سبکی، پاکیزگی و نشاط در کلّ بدن می شود و در درمان بواسیرهای خونی و غیرخونی؛ آماس ها یا خارش و سوزش مقعد؛ مشکلات امعاء داخل شکم(معده و روده ها، رحم و تخمدانها و …)؛ باز کردن خون قاعدگی؛ دردهای کمر و باسن ها و بزرگی باسن بانوان مفید است.

حجامت پهلو (ناهض)

جایگاه حجامت پهلو :

حجامت پهلو از جمله حجامت های ناحیه تنه است که اگر بخواهیم موضع دقیق ابن حجامت را مشخّص کنیم، همان جایی می شود که در تداول امروزی به نام پهلو شناخته می شود. نویسنده کتاب تاج العروس می گوید موضع این حجامت مابین منکب(شانه) و کتف است. محل آن در عمل، به این صورت مشخص می شود که اگر دست چپ را روی شانه راست قرار دهیم و دست راست را از زیر بغل چپ بیرون بیاوریم بر ناهض چپ واقع می شود و بالعکس؛ که این محل ها، تقریباً روی ناحیه کبد و طحال، در ناحیه پهلوها قرار می گیرد.

در واقع شاید بتوان گفت حجامت ناهض در فاصله تقریبی یک وجب بزرگ از ناحیه زیربغل هرطرف، به سمت پایین، انجام می شود. بنابراین، این که در برخی منابع، از این حجامت، به عنوان حجامت بازو یاد شده است، نادرست است.

فایده حجامت پهلو :
حجامت پهلوی راست: مناسب در درمان ورم ها و آماس های گرم کبد.‏

حجامت پهلوی چپ: مناسب در درمان ورم ها و امراض طحال و بیمارانی که با زهر مسموم شده باشند.

حجامت کبد

جایگاه حجامت کبد :

از با ارزش ترین حجامت های ناحیه تنه حجامت کبد است که موضع آن در پشت قفسه سینه، روی دنده ۱۰، در زاویه تحتانی استخوان کتف (اسکاپولا)، در سمت راست.

فایده حجامت کبد : مناسب در درمان آماس و حرارت جگر؛ انواع هپاتیت؛ درمان آکنه و جوش های منتشر.

حجامت پستان

جایگاه حجامت پستان : یکی از حجامت های ناحیه تنه حجامت پستان می باشد که روی هر یک از پستان ها انجام می کردد؛ اگر بیماری مربوط به کلّ پستان باشد بهتر است لیوان حجامت در لبه پایینی پستان انداخته شود ولی در مورد مشکلات موضعی، لیوان را روی موضع مربوطه قرار می دهیم.

نکات مربوط به روش اجرای حجامت پستان : این حجامت به گونه ای یک حجامت تخصصی و حساس محسوب میگردد که باید با احتیاط انجام شود. در مورد بانوان، رعایت ظرافت خراش ها به منظور پیشگیری از مشکلات مربوط به زیبایی، بسیار حائز اهمیت است.

فایده حجامت پستان : آبسه ها، دمل ها، ورم ها و آماس های پستان.

حجامت طحال

جایگاه حجامت طحال : حجامت طحال هم از حجامت های ناحیه تنه است و محل آن نقطه مقابل حجامت کبد، در سمت چپ و پشت بدن می باشد.

فایده حجامت طحال : از حجامتهای اورژانس مسمومیتها می باشد و مناسب در درمان بیمارانی که با زهر مسموم شده باشند.