تعریف اخلاط چهارگانه :
اخلاط جمع خلط است و خلط بنا به تعریف صاحب کتاب قانونچه از این قرار است:
“خلط در اصطلاح جسم تر و روانی را گویند که غذا نخست بار، بدان تبدیل می یابد. “
اخلاط چهارند:
خون (دم) که گرم است و تر
صفرا که گرم است و خشک
بلغم که سرد است و تر
و سودا که سرد است و خشک
“هر یک از این چهار، به دو نوع طبیعی و غیر طبیعی تقسیم می گردد. “
تشریح اخلاط چهارگانه :
اخلاط چهارگانه یا به عبارت دیگر اخلاط اربعه همان چهار خلط اصلی بدن یعنی سودا و صفرا و بلغم و دم هستند که در زیر تشریح شده اند :
۱- خلط سودا
ماده ای است سیاه رنگ که در جگر تولید می شود و جایگاه اصلی آن طحال است. طبع آن مانند خاک سرد و خشک و مزه آن گس متمایل به تلخی است. سودای طبیعی همان رسوباتی است که در خون ایجاد می گردد و تیرگی خون از آن است. مزه آن بین شیرین و گس و متمایل به تلخ است.
سودای طبیعی بعد از تراوش از جگر دو قمست می شود، قسمتی که همراه خون است و وجود آن باعث نیرومندی و استحکام آن می شود و نیز سبب تغذیه استخوان ها می شود.
و قسمت دیگر سودای طبیعی از خون خارج می شود و به طحال می رود و سبب تقویت دهانه معده می شود و نیز دهانه معده را بوسیله ترشی خود تحریک می کند و سبب آگاهی انسان از گرسنگی و تحریک اشتها می شود.
۲- خلط بلغم
مایعی است که درمعده تولید می شود و در بدن جایگاه خاصی ندارد و در تمام سطح بدن همراه با خون در جریان است و بلغم طبیعی در روند طبیعی خویش به خون تبدیل می شود و در واقع بلغم خون خامی است که در صورت پخته شدن به خون تبدیل می شود. مزه این نوع بلغم شیرین است و طبع آن سرد و تر است.
وجود بلغم برای اندامهای بلغمی مانند مغز و اندام های پر حرکت مانند مفاصل ضروری است زیرا وقتی اندام های بدن از جذب مواد غذایی محروم می گردند، به وسیله حرارتی که بلغم ایجاد می کند نیرو می گیرند.
۳- خلط صفرا
مایعی زرد رنگ، تلخ و دارای طبع گرم و خشک است. این خلط در جگر تولید می شود و جایگاه آن در کیسه صفرا است. صفرای طبیعی که همان کف خون است، رنگش مانند خون سرخ است.
صفرا مانند خون برای اندام های بدن لازم و ضروری است. صفرا به خون لطافت می بخشد و عبور آن را از مویرگها و مجاری باریک امکان پذیر میسازد. همچنین شش (ریه) اندامی است که نیازش به صفرا بیش از اندام های دیگر است زیرا صفرای طبیعی خون، کمک کننده خوبی در عمل دم و بازدم است. صفرا سبب شستن روده ها از بلغم می شود (ضد بلغم) و نیز باعث تحریک ماهیچه ها ی مقعد در انتهای دستگاه گوارش می شود و در نتیجه سبب احساس رفع قضای حاجت به انسان دست می دهد.
۴- خلط خون
نام دیگر این خلط دم است. خون مایع سرخ رنگ، گرم و مرطوبی است که جایگاه آن در کبد میباشد و از طریق رگها در سطح بدن پخش می شود و عامل رسیدن غذا به اندام ها است. از این نظر خون برترین و مفید ترین اخلاط در بدن است.
خون طبیعی خونی است سرخ رنگ، بسیار شیرین، دارای طبیعتی گرم و تر و عاری از بوی بد. خونی که از جگر خارج می شود و به قلب برده می شود بدلیل آنکه حامل مواد غذایی و سودا و صفرا و بلغم است، غلظتش زیاد است. این خون در فاصله جگر تا قلب، آب اضافی و مقداری از سودا و صفرا و بلغم خویش رااز دست داده و سرختر و رو شن تر و روانتر از خون قبل می شود.
