عروق قابل فصد و فایده فصد در بدن انسان

حکمای طب سنتی از فصد به عنوان ابزار قدرتمندی برای دردها و بیماریهای عمقی بدن انسان بهره می بردند. این ایزار قدرتمند طب سنتی حساسیتها، تدابیر، شرایط و موارد استفاده خاص خودش را دارد و حتما باید تحت نظر پزشک مسلط بر طب سنتی و به صلاحدید او انجام شود. مواضع فصد متنوع است و بسته مشکل بیمار و تشخیص طبیب از عروق قابل فصد خاصی انجام میشود. در این بخش عروق قابل فصد در بدن انسان و همچنین فایده فصد در هر اندام بیان شده است. مجددا یادآوری میگردد این مطالب جهت آشنایی شما با روشها و ابزار طب سنتی نوشته شده و با توجه به خطر جانی که دارد به هیچ وجه اجازه ندارید برای خود و یا دیگران انجام دهید.

عروق قابل فصد در سر و گردن و حلق :

به طور کلی گشودن این رگها به صورت مورب بهتر است مگر رگ وداجین.

۱- ورید جبهه (supraorbital vein): رگ پیشانی است که در وسط ابروان کشیده شده است.

فایده فصد آن: رفع سنگینی سر و چشم و سردرد مزمن و بیماریهای سر است.

روش فصد آن: باید احتیاط کنند تا وتر پلک فوقانی بریده نشود که باعث افتادگی پلک می شود.

۲- عروق یافوخ (emissary vein) : رگ ممتد و کشیده در وسط سر است.

فایده فصد آن: برای بیماریهای شقیقه و قروح سر مفید است.

۳- عرق الصدغین ( supra frontotemporal v ): دو رگ که روی گیجگاه واقعند.

۴- عرق الماقین (nasofrontal v ): دورگ که در دو گوشه داخلی چشم قرار دارند و معمولا دیده نمی شوند مگر وقتی که گردن را محکم بسته و دهان را باز کنند که رگ پیدا شود.

فایده فصد آن: دفع سردرد و ورم مزمن ملتحمه.

روش فصد آن: بعد از بستن گردن وقتی رگ ظاهر شد تیغ را به آرامی در آن فرو برند که سطح بالایی آن را ببرد و اگر زیاد فرو برند احتمال ناسور (فیستول) است. این رگ خون زیادی نداشته ولی اگر احیانا خون زیاد خارج شود باید با صمغ عربی بسیار نرم آسیاب شده خونریزی را بند آورد.

۵- عروق خلف گوش (posterior oricolary ): سه رگند که پشت گوش واقعند و یکی از آنها ظاهرتر از بقیه است.

فایده فصد آن: در ابتدای بیماری کاتاراکت و قروح گوش و پشت سر مفید است و مانع از رسیدن بخارات معده به سر می شود و نظر اکثر اطبا این است که فصد این عروق باعث نازایی می شود ولی جالینوس مخالف است.

۶- عروق وداجین (external jugular): دو رگ بزرگند که در دو طرف گردن قرار دارند.

فایده فصد آن: در ابتدای جذام، خناق، تنگی نفس و آسم گرم و گرفتگی صدا و پنومونی و سرگیجه ای که منشاء آن اجتماع فضولات در وداجین باشد مفید است.

روش فصد آن: سر بیمار را به طرف مقابل خم کرده تا رگ کشیده شده و پیدا شود سپس باید دید که به کدام طرف حرکت می کند از طرف خلاف حرکت بگیرند و با تیغ دولبه (ذی شفره) به صورت طولی رگ را بزنند.

۷- عرق ارنبه (lateral nasal): رگی است که بر نوک بینی محل اتصال دو غضروف وجود دارد که در اطفال با ماساژ ظاهر شده و در بالغین با چشم دیده می شود.

فایده فصد آن: در درمان بیماریهای پوستی کلف و تیرگی پوست صورت و بینی، پولیپ و خارش بینی موثر است.

روش فصد آن: تیغ فصد این رگ باید دارای نوک بلندی باشد و بدون بستن گردن تیغ را در رگ فرو برده و خون کمی بگیرند.

۸- عرق تحت الخشاء (occipital v.): پشت گوش نزدیک استخوان خشاء قرار دارد. محل فصد آن جای حجامت نقره است .

فایده فصد آن: درمان سیاهی رفتن چشم هنگام برخاستن از جا که به خاطر بخارات لطیف که در سر وجود دارد می باشد مفید است.

۹- چهار رگ (buccal v.): چهار رگند که بر دو لب بالا و پائین در دو طرف قرار دارند و وقتی لب را به طرف بیرون برگردانند دیده می شود به خصوص وقتی که گردن بسته باشد.

فایده فصد آن: در رفع بیماریهای کام و آفت دهان و لثه و ورم و ترک لب موثر است.

طریقه فصد آن: تیغ مخصوص فصد این رگ ورده نامیده می شود که سر آن گرد و نوکدار می باشد.

۱۰- عرق باطن ذقن(facial v.): زیر زبان درون چانه واقع بوده و برای رفع خناق و ورم لوزه ها مفید است.

۱۱- عرق تحت لسان(sub lingual): در زیر زبان بوده و رگ زبان نامیده می شود.

فایده فصد آن: در رفع لکنت زبان ناشی از کثرت خون و ورمهای حلق وآفت دهان و سلعه نافع است.

روش فصد آن: فصد این رگ و سایر رگهای دهان به این صورت است که بعد از بستن گردن زبان را با پارچه تمیزی گرفته و بالا آورده که رگ خوب ظاهر شود سپس بطول رگ را بشکافند.

۱۲- عرق عنفقه(sub mental): عنفقه به موهایی گفته می شود که بین لب پائین و چانه واقع است که در فارسی بچه ریش می گویند و این رگ نیز به خاطر واقع شدن در این محل به این اسم نامیده می شود.

فایده فصد آن: فصد آن رفع بوی بد دهان می کند.

۱۳- عرق لبه(supra sterna v.): لبه محل اتصال دو استخوان چنبره گردن است.

فایده فصد آن: در رفع امراض فم معده مفید است.

۱۴- عرق المنخرین(anterior ethmoidal v.): دو رگ باریک درون سوراخ بینی هستند.

فایده فصد آن: در استخراج رطوبت و خون از چشم مفید است شاید در بیماری اهوه نیز مفید باشد.

روش فصد آن: مریض در آفتاب طوری بایستد که هر دو سوراخ بینی مقابل آفتاب باشد نفس را حبس نماید تا صورت سرخ و برافروخته شده و هر دو رگ ظاهر شوند پس فصاد آن را فصد نماید.

عروق قابل فصد شکم :

۱) وریدی که بر کبد واقع است و فصد آن امراض کبد را رفع می کند.

۲) وریدی که بر طحال واقع است و امراض طحال را رفع می کند.

عروق قابل فصد در دست :

۱) قیفال        ۲) اکحل              ۳) باسلیق            ۴) حبل الذارع        ۵) ابطی              ۶) اسیلم

در هر دستی یک ورید از کتف آمده و آن را کتفی و ورید دیگر از طرف ابط ( آگزیلا ) آمده که آن را ابطی گویند. کتفی در بازو منشعب گشته و یک شاخه آن به کنار زند اعلی رفته به تنهایی ورید قیفال را می سازد و بقیه شاخه ها پائین آمده با شاخه های ابطی مخلوط گشته و بقیه وریدهای دست به جز قیفال و گاهی حبل الذارع را می سازند.

۱- قیفال (سفالیک):

قیفال کلمه یونانی به معنی کناره هر شی می باشد و چون این ورید در کناره ساعد واقع شده به این نام نامیده می شود و همچنین به معنی پادشاه نیز می باشد چون از سر که پادشاه بدن است می آید و به فارسی نیز به آن ” سر رو ” گویند.

فایده فصد قیفال :

فصد آن مخصوص اخراج خون از سر و گردن است و در بیماریهای مغز و چشم و حلق آن را می گشایند.

روش فصد ورید قیفال :

بالاتر از آرنج، سرعضله دو سر را بالا نگهداشته و محکم ببندند که رگ خوب ظاهر شود و پوست آسیب نبیند و از نزدیکترین جای آرنج که نرم باشد رگ را وسیع (معتدل الشق) باز کرده تا آنکه خون لازم تخلیه شود. چون خون این رگ غلیظ است فصد ضیق نباید کرد. اگر فصاد اشتباه کرده و رگ را پیدا نکند باید دوباره سعی کرده و زود رگ را بیابد و آن را باز کند در غیر این صورت ورم می کند. اگر رگ در جای خود نباشد، شاخه ای از آن که در خارج ساعد است را باز کنند. این محل بهترین محل فصد قیفال است چون احتمال آسیب به عضله و شریان و عصب کمتر است و این در مورد اکحل، باسلیق و ابطی نیز صادق است.

قریشی در شرح قانون گفته است که فصد این چهار رگ باید بالای آرنج باشد بر خلاف آنچه که رایج شده است زیرا اگر محل شکاف پائین آرنج باشد خون به آسانی خارج نمی گردد و هرگاه دست حرکت کند پوست آن جمع گشته و روی شکاف را می پوشاند و مانع خروج خون می گردد. همچنین در زیر آرنج شریان و عصب و عضله فراوان است و احتمال آسیب به آنها وجود دارد.

۲- اکحل (براکیال):

” اکحل ” مشتق از کلمه یونانی “کحلاوش” به معنی شی مرکب است چون این رگ زیر قیفال و بالای باسلیق قرار داشته و مرکب از هر دو می باشد و در وسط و داخل ساعد با کمی تمایل به بالا واقع است. خون این رگ به نسبت بیشتر بوده و رنگ آن کحلی (سرمه ای) بوده و بدین جهت به این اسم مشهور گشته است. این رگ را در عربی “نهرالبدن” و در فارسی “رگ بدن” یا “هفت اندام” می نامند.

فایده فصد اکحل :

فصدآن تنقیه کل بدن بوده و در همه بیماریهای فراگیر و غلبه خون آن را می گشایند.

روش فصد اکحل :

این رگ را باید بالای آرنج و با ملایمت به صورت طولی گشود که جدار زیرین رگ آسیبی نبیند چون در زیر آن عصبی موازی با آن مفروش است همچنین در دو طرف آن نیز عصب بوده که در برش مورب احتمال آسیب به آنها وجود دارد و نیز همانطور که گفتیم رگهای مفصلی باید به صورت طولی بریده شوند به جهت سرعت التیام و خروج راحتتر خون.

نکته :

گاهی بالای رگ اکحل وتری وجود دارد که فصاد باید قبل از فصد تلاش در پیدا کردن آن نماید و مواظب باشد که تیغ به آن نخورد. هرگاه رگ غلیظ و برجسته باشد این وتر ظاهرتر می شود که اگر در این صورت آسیب ببیند ضرر بیشتری دارد چون هوا به آن می رسد و سردی هوا برای وتر مجروح مضر است. برای درمان آن باید ابتدا جلوی ترمیم پوست را گرفته و محل جراحت و کل دست را با روغنهای گرم مناسب مثل روغن زیتون و یا روغن حیوانی بسته و به ترمیم عصب بپردازند و سپس پوست را ترمیم کنند و از استعمال داروهای سرد بپرهیزند.

نکته :

هر چند در اکثر افراد، زیر ورید قیفال و اکحل شریانی وجود ندارد ولی به ندرت ممکن است دیده شود پس احتیاط بر آنست که قبل از فصد برای یافتن نبض در محل فصد تلاش کنند.

۳- باسلیق (بازیلیک) :

در لغت یونانی به معنی پادشاه عظیم است چون این رگ شاخه بزرگی از ابطی بوده و با رگی که از کتف می آید مخلوط می گردد به این اسم موسوم گشته و از کنار داخلی ساعد مایل به پائین می گذرد.

عده ای معتقدند چون این ورید به قلب و مغز و ریه و دیافراگم و سینه متصل است به رگهایی که از کبد می آیند شرافت داشته و به این جهت به باسلیق یا پادشاه عظیم شهرت دارد.

فایده  فصد  باسلیق :

اخراج خون از کبد و طحال و ریه و رانها و ساقها و پا و….  می باشد و در کل، تنقیه کل بدن به جز سر و گردن می باشد.

روش فصد با سلیق :

همانطور که در فصد قیفال نیز گفته شد ابتدا باید جستجو کرد که شریان در کجای ورید قرار دارد؟ اگر در زیر ورید است که در اکثر مواقع چنین می باشد باید تیغ را طوری فرو برند که فقط سطح بالای رگ را به صورت طولی بشکافد تا به سطح زیرین و شریان آسیبی نرسد و اگر شریان در طرفین ورید باشد باید تیغ را با احتیاط فرو کرده که مورب نبوده و به شریان آسیبی نرسد. همچنین زیر باسلیق عصب و عضله نیز وجود دارد که باید هنگام فصد مراقب آنها نیز بود.

نکته :

گاهی بعد از بستن رگ، گره ای به شکل نخود در رگ به وجود می آید که یا از ورید باسلیق است و یا شریان کنار آن که در هر دو صورت باید باند را باز کرده و محل را به نرمی ماساژ داده تا رفع گردد و دوباره ببندند و اگر عود کند باز کرده و آنقدر تکرار کنند تا گره برطرف شود و یا در کیسه ای زردچوبه کوبیده گرم کرده، ریخته و روی محل گذارند تا گره برطرف شود. اگر بعد از بستن رگ، سرخی یا کبودی در محل ایجاد شود نیز چنین است و اگر با این روشها بر طرف نشد به ناچار باید فصد ابطی کرد (این مخصوص فصد باسلیق نیست و هر رگ دیگری هنگام بستن در آن گره ای شبیه نخود ایجاد شد تا از بین نرود نباید رگ را گشود.)

نکته :

گاهی به خاطر بخارات غلیظ و یا بستن رگ و … ضربان شریان ضعیف گشته و شبیه ورید می گردد و فصاد به اشتباه آن را می گشاید برای جلوگیری از آن باید قبل از بستن شریان را پیدا کرده و با نقطه سیاهی روی پوست علامت گذارد بعد از آن دست را بسته و فصد نمایند.

نکته مهم :

شیخ الرئیس در قانون در ابتدای بحث عروق مفصوده نوشته که رگ در بالای آرنج گشوده شود و قریشی در شرح خود نیز چنان گفته ولی در بحث فصد باسلیق شیخ الرئیس معتقد است هر چه رگ پائین تر از آرنج گشوده شود بهتر است و صاحب ذخیره نیز تائید کرده است. در بیان تناقض میان این دو گفته باید گفت که چون در اکثر افراد در کنار رگ باسلیق شریانی وجود دارد که هر چه از آرنج دورتر شود از آن فاصله می گیرد، اگر فصد پائین تر از آرنج باشد احتمال آسیب به شریان کمتر می شود ولی اگر در فردی شریانی کنار باسلیق نباشد فصد بالای آرنج مانعی ندارد.

اگر به اشتباه به شریان آسیب رسید باید سریع باند را باز کرده و پودر کندر و دم الاخوین و صبر دمر هر یک برابر و یک چهارم وزن آن قلقطار و زاج اضافه کرده و کاملا نرم بسایند و با پشم خرگوش مخلوط کرده و به شکل حب ساخته و در شکاف رگ گذارند و آب خیلی سرد روی آن بریزند و بالاتر از موضع فصد، رگ را ببندند به نحوی که خونریزی بند آید ولی آسیبی به دست نرسد و تا ۳ روز باز نکنند و زیاد حرکت ندهند و بر بالشی تکیه دهند و با داروهای قابضه ضماد کنند تا رگ کاملا ترمیم شود.

علامت آسیب دیدن شریان: خون رقیق روشن با جهش بیرون آمده و نبض ضعیف می شود و اکثر فصادان در این حالت شریان را به طرفی دیگر می رانند که روی هم جمع گشته و گوشت روی آن آمده و باعث بند آمدن خون شود.

۴- حبل الذراع (اولنار) :

به جهت اینکه مسیر آن به ریسمان شباهت دارد به این اسم مسمی گشته است. محل دقیق آن مورد اختلاف بوده و دارای واریاسیونهای مختلف می باشد ولی معمولا از داخل ساعد ظاهر شده کمی به طرف بالا و سپس به طرف خارج رفته و به انگشت کوچک می رسد پس هر رگی غیر از اکحل و باسلیق در این مسیر دیده شد باید حبل الذراع نامیده شود خواه بین اکحل و باسلیق باشد یا بین باسلیق و ابطی.

فایده فصد ورید حبل الذراع :
ازعروق قابل فصد دست بوده، شیخ الرئیس و قدمای دیگر آن را از قیفال و فصد آن را نیز در حکم فصد قیفال دانسته اند و صاحب ذخیره و بعضی از متأخرین آن را از باسلیق و فصد آن را نیز در حکم فصد با سلیق می دانند و بعضی از اطباء نیز به این عقیده اند رگی که وجود یا عدم وجود آن مورد اختلاف است فصد کردن آن چه ضرورتی دارد.

روش فصد ورید حبل الذراع :
بهترین شکل فصد آن به صورت مورب است مگر در صورتیکه در دو طرف آن شریان باشد که در این صورت باید طولی گشوده شود.

۵- ابطی :

این رگ عروق قابل فصد دست و شاخه ای از باسلیق بوده و به همین دلیل باسلیق ابطی نامیده می شود و از کنار خارجی آرنج به محاذات ابط واقعست و چون شریانی زیر آن وجود ندارد آن را اسلم نیز گویند.

روش فصد ورید ابطی: ابتدا باید رگ را بسیار ماساژ داده و آب گرم روی آن بریزند تا رگ گشاد شده و خون رقیق شود چون ابطی تنگ بوده و خون آن غلیظ است. سپس با طناب یا باند بلندی آن را ببندند تا زیر تیغ حرکت نکرده و به طرفین نلغزد زیرا ابطی در جای خود ثابت نیست و لغزنده است و دست را طوری صاف نگه دارند که زاویه زیر بغل قائمه باشد به جهت انزراق (راحت دفع شدن خون) و رگ را با انگشت شصت نگه داشته و سپس فصد کنند.

۶- اسیلم :

اسیلم رگ معروفی است که ادامه ابطی بوده و محل فصد آن بین انگشت ۴ و ۵ دست است. اسیلم اسم مصغر اسلم بوده و چون همانطوری که گفته شد هیچ شریانی در زیر و طرفین آن وجود ندارد می توان فصد مورب نیز کرد ولی با این وجود فصد طولی ارجح است.

فایده فصد اسیلم: فصد اسیلم راست برای دردهای کبد و ریه و دیافراگم راست و فصد اسیلم چپ برای بیماریهای قلب و ریه و دیافراگم چپ و طحال مفید است به شرطی که منشاء این دردها از کبد نباشد که در غیر این صورت فصد اسیلم راست مفیدتر است. در طب اکبری فصد اسیلم چپ را در بیماری دوار (سرگیجه) که منشاء آن طحال باشد مفید دانسته است.

هر چند فصد باسلیق راست برای امراض کبد و اطراف آن و فصد باسلیق چپ برای امراض طحال و اطراف آن نافع است ولی اسیلم به خاطر اماله ماده به دور دست با خونگیری کم نفع زیاد دارد.

شیخ الرئیس فصد اسیلم را در دردهای مفاصل مفیدتر از فصد باسلیق دانسته و ملاقطب در شرح قانون نوشته که فصد اسیلم چپ برای بواسیر و دردهای مزمن پشت و کمر مفیدتر است.

عروق قابل فصد پا :

۱- ورید صافن Creat saphenous)):

ورید بزرگی است که از طرف داخل و جلوی مچ پائین آمده و چون در زیر و دو طرف آن شریان و عصبی وجود ندارد صافن یعنی سالم نامیده می شود.

فایده فصد صافن :

رگ سافن از عروق قابل فصد پا است. زدن این رگ پا سبب استفراغ خون از اعضاء زیر کبد بوده و باعث کشیده شدن ماده از بالا تنه به پائین می شود و به همین دلیل در امراض دمویه مغز آنرا مفید دانسته اند.
“قریشی” در مبحث سبات ( بیهوشی و خواب طولانی) در شرح قانون می گوید؛ وقتی که ماده در اول صعود بوده و هنوز صعود تمام نشده باشد فصد صافن و حجامت ساقین ارجح است ولی در آخر صعود فصد قیفال باید کرد. اما هرگاه ماده در سر مستقر گردد و صعود قطع شده باشد فصد عروق جبهه و حجامت نقره مفیدتر است.
در شرح اسباب و علامات در بحث مالیخولیا ذکر شده که اگر علت مالیخولیا امتلاء بدن باشد به خصوص در زنان، فصد صافن ارجح تر از فصد قیفال است چون ماده به مکانی دورتر منتقل می شود.
فواید دیگر فصد ورید صافن در درمان ادرار طمث (هیپرمنوره) و خونریزی بواسیر و خارش ران و بیماریهای اندام تناسلی مفید بوده و همچنین جانشین فصد عرق النساء در بیماری سیاتیک است.

روش فصد صافن :

پا را از بالای مچ ببندند و چند قدمی راه برود و اگر رگ ظاهر نشد، توپ یا چیز گردی زیر پا گذاشته و روی آن فشار دهد تا رگ خوب ظاهر شود و سپس رگ را بشکافند و مریض ایستاده باشد تا خون به راحتی خارج گردد. در بعضی مردم این رگ مستقیم آمده و منشعب نمی گردد و در برخی دیگر نزدیک مچ دو شاخه شده و از دو طرف آن به پائین آمده و فصاد باید شاخه اصلی را از فرعی تشخیص داده و اصل را بگشاید.

۲- عروق خلف عرقوب :

نام خاصی ندارد و پشت پاشنه واقع است و شاید شعبه ای از صافن است. عرقوب به معنی رباطی که پشت پاشنه قرار دارد (تاندون آشیل) می باشد. Posterior tibial vein

۳- عرق النساء:

رگی است که از جانب خارج پا تا مچ آمده و بر پشت پای رفته و نشانه آن چند گره روی پاست که در بعضی مردم مانند کرم کمی پیچ خورده و حرکت سریع دارد.

فایده فصد عرق النساء :

عرق النساء از عروق قابل فصد پا میباشد. زدن این رگ پا در بیماری سیاتیک ( بیماری عرق النساء) مفیدتر از فصد صافن و در بقیه بیماریها مشابه صافن است.

روش فصد عرق النساء :

با نوار بلندی کل ساق پا تا مچ را ببندند و مریض چند مرتبه بنشیند و برخیزد تا رگ ظاهر شود اگر قبل از فصد حمام رفته باشد برای ظاهر شدن رگ بهتر است. بعد از اینکه رگ ظاهر شد پا را روی آجری قرار داده و از طرف خارج مچ آن را به صورت طولی بگشایند و مواظب باشند به عصبی که در دو طرف آن واقع است آسیبی نرسد و اگر نزدیک مچ پا ظاهر نشود شاخه ای از آن که میان انگشت ۴و۵ است را بگشایند. صاحب ذخیره گفته که فصد شاخه آن که بین انگشت ۴ و ۵ قرار دارد بهتر است زیرا احتمال خطر کمتر است و اگر در اینجا ظاهر نشد نزدیک مچ فصد شود. شیخ در قانون در بحث درد مفاصل گفته که فایده فصد آن بین انگشت ۴و۵ کمتر از عرق النساء است و بعضی گفته اند که بیشتر از عرق النساء است لذا از این گفته ها چنین برمی آید که این رگ دیگری غیر از عرق النساء باشد.

۴- مابض (Popliteal): در درون زانو قرار داشته و در آنجا دو عصب وجود دارد به نام مابضان چون بعضی درون زانو را مابض نامیده اند به این اسم نامیده می شود.

فایده فصد ورید مابض :

ورید مابض نیز از عروق قابل فصد پا میباشد. فایده فصد این رگ پا مانند فصد صافن بوده ولی در ادرار طمث ( هیپرمنوره) و دردهای مقعد و بواسیر مفیدتر از صافن است.
همچنین جهت درد احشا و کمر و رمد سودمند است.
در امراض سوداوی و امراضی که در اثر حرکت مواد به سوی سر ایجاد شده اند مفید میباشد.

روش فصد ورید مابض :

باید ساق و ران را بسته و چند قدم راه برود و بنشیند و برخیزد تا رگ خوب ظاهر شود. پس رگ را در طول بگشایند. علامه نوشته که بالای زانو را تا چهار انگشت محکم ببندند و مریض را بر پشت خوابانده و پاهای او را گرفته و رگ را پیدا کنند و شیخ الرئیس نیز چنین گفته است.

نکته:

ضعف بعد از فصد رگهای پا شدیدتر از فصد دست است چون فصد عروق پا مواد و روح را از قلب و اعضا رئیسه دورتر می کند.