حجامت نقره(گودی گردن؛ مُغاک)
جایگاه: نُقره، گودى وسط گردن در ناحیه پشت است که در برخى از کتب، مغاک نیز نامیده شده است. محلّ دقیق حجامت نقره ، در گودی محل اتّصال جمجمه به ستون فقرات گردنی، در مقابل مهره های سوّم و چهارم گردنی است.
روش اجرا: این حجامت باید پس از استفراغ(پاکسازی) کامل بدن انجام شود. اگرچه در اطفال زیر دو سال، حجامت نقره، حجامت انتخابی است امّا با توجّه به عارضه مهمّ این حجامت در بزرگسالان، یعنی ایجاد فراموشی، در سنین بالاتر، تنها در موارد خاص و با تجویز پزشک انجام می شود. در این موارد می توان موضع حجامت را کمی پایین تر گرفت تا این عارضه به حدّاقل برسد.
فایده: حجامت نقره جایگزین فصد اکحل است اگرچه آثار درمانی آن بر بیماری های سر و صورت، بیش از فصد اکحل است. در برخی منابع مانند التصریف، به عنوان جانشین فصد قیفال هم ذکر شده است. در رفع سنگینی ناحیه ابروها و چشم ها؛ درمان گل مژه؛ جرب چشم؛ دردها و آماس های گوش؛ بوى بد دهان؛ درمان حملات اضطرابی، توهّمات مختلف روانی و P.T.S.D(تداعی مکرّر یک خاطره بد یا ترسناک) مفید است. به طور اختصاصی در اطفال، رطوبت های زیادی بدن را کاهش داده حرارت بدن را تعدیل می کند.همچنین برای درمان ترک اعتیاد و تداعی خاطره
عوارض احتمالی: در بزرگسالان؛ کند ذهنی و فراموشی موقت و زودگذر ایجاد می کند. اگرچه در برخی منابع، تکرار این حجامت را باعث فراموشی می دانند امّا تجربه نشان می دهد که حتّی یک بار انجام حجامت نقره هم در بزرگسالان، می تواند این مشکل را ایجاد کند.
این عارضه در مواردی که دماغ(مغز) سرد است و یا بیمار مبتلا به نزله است بسیار شدیدتر است ولذا در افراد کهنسال یا کسانی که دچار بیماری های سرد در سر هستند، اجتناب از حجامت نقره بسیار موکّدتر است.
در این جا ذکر خاطره ای از استاد خیراندیش را مناسب می دانم. ایشان نقل می کردند که در زلزله رودبار، فردی که اعضای زیادی از خانواده خود را از دست داده بود، به شدّت بیتابی می کرد. با توجّه به آن چه که در روایات شریف در مورد اثر حجامت نقره(یعنی ایجاد فراموشی) ذکر شده است، او را حجامت نقره کردیم که خوشبختانه موثر افتاد و تا مدّتی حوادث پیش آمده را فراموش کرد.
روایات مربوط به حجامت نقره:
* «وَ حِجَامَهُ النُّقْرَهِ تَنْفَعُ لِثِقْلِ الرَّأْس:
حجامت نقره برای سنگینی سر مفید است.»
(على بن موسى، امام هشتم علیه السلام، طبّ الإمام الرضا علیه السلام (الرساله الذهبیه) – ایران ؛ قم، چاپ: اول، ۱۴۰۲ق. النص ؛ ص۵۵)
* در حدیثی از اهل بیت، علیهم السّلام حجامت نقره به عنوان فریادرس نامیده شده است:
« الَّتِی فِی النُّقْرَهِ الْمُغِیثَهَ»
(طبرسى، حسن بن فضل، مکارم الأخلاق – قم، چاپ: چهارم، ۱۴۱۲ ق / ۱۳۷۰ ش. ص۷۶)
* امام صادق علیه السّلام می فرمایند:
«إِذَا بَلَغَ الصَّبِیُ أَرْبَعَهَ أَشْهُرٍ، فَاحْجُمْهُ فِی کُلِّ شَهْرٍ فِی النُّقْرَهِ؛ فَإِنَّهَا تُجَفِّفُلُعَابَهُ، وَ تُهْبِطُ الْحَرَارَهَ مِنْ رَأْسِهِ وَ جَسَدِهِ:
وقتی کودک چهار ماهه شد، همه ماهه او را حجامت نقره کن که رطوبت او را می خشکاند و حرارت سر و بدنش را فرو می نشاند.»
(کلینى، محمد بن یعقوب، کافی (ط – دار الحدیث) – قم، چاپ: اول، ق۱۴۲۹. ج۱۱ ؛ ص۴۵۸)
تذکّر بسیار مهم: درباره نحوه عمل به این روایت شریف اختلاف نظرهای زیادی وجود دارد. درمجموع به نظر می رسد:
۱- متن حدیث، منفعت این کار را کاهش رطوبت و حرارت زیاد کودک می داند و لذا در کودکان خشک مزاج یا سردمزاج(که متاسفانه تعداد آنها در این زندگی ماشینی رو به افزایش است) شاید بهتر باشد به نحو دیگری عمل شود.
۲- قوای بدنی کودکان امروزی به نحوی است که در صورت اجرای ماهانه حجامت و خون گیری از ایشان، اغلب دچار مشکل می شوند. لذا شاید بهتر باشد توصیه به حجامت اطفال را منحصر به یکی دو بار در سال(ترجیحا بهار و پاییز) کنیم.
۳- به گفته اغلب صاحب نظران، در حجامت کودکان و به ویژه اطفال زیر دو سال، خون گیری به شیوه مرسوم بزرگسالان مدّنظر نیست و تنها ایجاد چند خراش در موضع حجامت و خروج چند قطره خون، فواید درمانی موردنظر را حاصل می کند.
* پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله و سلّم می فرمایند:
« الْحِجَامَهُ فِی النُّقْرَهِ تُورِثُ النِّسْیَانَ:
حجامت نقره فراموشی می آورد.»
(مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، بحار الأنوار (ط – بیروت) – بیروت، چاپ: دوم، ۱۴۰۳ ق. ج۵۹ ؛ ص۱۲۷)
* همچنین حضرتشان، صلّی الله علیه و آله و سلّم فرموده اند:
«یَا عَلِیُّ تِسْعَهُ أَشْیَاءَ تُورِثُ النِّسْیَانَ أَکْلُ التُّفَّاحِ الْحَامِضِ وَ أَکْلُ الْکُزْبُرَهِ وَ الْجُبُنِّ وَ سُؤْرِ الْفَأْرَهِ وَ قِرَاءَهُ کِتَابَهِ الْقُبُورِ وَ الْمَشْیُ بَیْنَ امْرَأَتَیْنِ وَ طَرْحُ الْقَمْلَهِ وَ الْحِجَامَهُ فِی النُّقْرَهِ وَ الْبَوْلُ فِی الْمَاءِ الرَّاکِد:
ای علی! نُه چیزند که فراموشی می آورند: خوردن سیب ترش و گشنیز و پنیر و پس مانده موش ؛ خواندن سنگ قبرها؛ راه رفتن بین دو زن و شپش افکندن و حجامت نقره و ادرار کردن در آب راکد؛ (در احادیث دیگر، نگریستن به دارآویخته و شب بیداری هم ذکر شده است)»
(ابن بابویه، محمد بن على، من لا یحضره الفقیه – قم، چاپ: دوم، ۱۴۱۳ ق. ج۴ ؛ ص۳۶۱)
