تاریخچه حجامت
برای بررسی تاریخچه حجامت با توجه به روایات حجامت، حدیثى از رسول اکرم (ص) که در نهج الفصاحه نقل گردیده است استناد میکنیم که می فرمایند، حجامت از سنتهاى پیامبران شمرده شده است.
” خمْسٌ مِنْ سُنَنِ الْمُرْسَلینَ: اَلْحَیاءُ وَ الْحِلْمُ وَ الْحِجامَهُ وَ السِّواکُ وَ التَّعَطُّرُ“
پنج چیز از سنتهای پیغمبران است: حیا، حلم، حجامت، مسواک و عطر زدن.
بنابراین حدیث و با توجه به اینکه بر اساس اعتقادات اسلامى یکصد و بیست و چهار هزار پیامبر از سوى خداوند تبارک و تعالى براى هدایت بشر فرستاده شده اند که اولین آنها حضرت آدم (ع) است، حجامت یک روش درمان دینى است و عمر تاریخچه حجامت معادل عمر رسالت انسان است.
با توجه به تاریخچه حجامت، پیروان ادیان الهى از آن استفاده نموده و دانشمندان علم طب ، به تبعیت از پیامبران آن را در زمره روشهاى درمانى در آورده و به شیوه هاى گوناگون حجامت را تجویز مىکرده اند.
و به دلیل فراگیرى وسعت کار پیامبران مرسل و انبیاء و همچنین عمق تاریخى کار آنان این سنت بهداشتى و درمانى در سراسر جهان جارى بوده است، و آثار مشخص تاریخچه حجامت را در اروپا، آسیا، ، آفریقا و هند به خوبى مشاهده مىکنیم، به نحوى که در برخى کشورهاى اروپاى شرقى بصورت سنتى اجرا مىگردد و در ایالات شوروى سابق رایج است و مردم خود را به وسیله آن مداوا مىکنند. در چین که از تمامى امکانات و اطلاعات فرهنگ سنتى خود بهره مند هستند از حجامت نیز استفاده مىکنند.
حجامت در هند و پاکستان بصورت سنتى اجرا مىگردد و در کشورهاى آفریقایى نیز مورد استفاده قرار مىگیرد. در کتاب ” آیورودا ” که حاصل تفکرات و تجربیات ریشها (عارفان و حقیقت بینان) هند است و زمینه اى پنج هزار ساله دارد پیرامون حجامت بحث کرده و نکاتى اساسى از تأثیر آن را متذکر شده است.
” ساشرتا ” یکى از دانشمندان بزرگ هندى و جراح برجسته اى است که تمامى پیشرفتهاى کنونى جراحى را پیش بینى کرده است و آئین جراحى پلاستیک وى بعدها بعنوان پایه جراحى پلاستیک مدرن مورد استفاده قرار گرفته دو هزار سال قبل پیرامون حجامت مطالعاتى کرده و یک درمان حجامت ویژه براى معالجه امراض خونى از خود باقى گذارده است.
بنابراین شواهد تاریخچه حجامت در جهان سابقه اى دیرینه دارد و این سابقه به پنج هزار سال قبل مىرسد. از دیدگاه روایات و منابع اسلامى نیز نشان مىدهد که جامعه عرب قبل از اسلام با حجامت آشنا بوده است و دین اسلام این روش درمان را که به تعبیر رسول اکرم (ص) از سنتهاى انبیاء است تأیید و امضاء کرده است.
تأکید فراوان پیامبر اسلام به انجام این سنت به ویژه واقعه شب معراج موجب شده که جامعه اسلامى این روش درمان را مورد توجه خاص قرار دهد و در سراسر جامعه مرسوم گردد. ائمه علیهم السلام نیز سعى نمودند تا مردم را با ویژگیهاى درمانى آن آشنا سازند و قانونمندیهاى آن را براى مردم مطرح نمایند.
نظر دیگرى در خصوص تاریخچه حجامت نیز وجود دارد که معتقد است حجامت در طول تاریخ توسط حکماء ابداع گردیده و جایگزین فصد گشته است.
تاریخچه حجامت و بوعلى سینا
با توجه به اینکه بوعلى سینا اطلاعات طبى خود را از حکماى یونانى گرفته است و با هوش سرشار و اندیشه فلسفى خویش آن را کامل کرده و تجربیات و ابتکارات خود را نیز به آن افزوده و بدان یک نظام ویژه اى بخشیده است، پس میتوان گفت بوعلى سینا بعنوان یک حکیم و دانشمند اسلامى این روش را از طب یونانى و طب اسلامى گرفته و به شکلى کاربردى بطور وسیعى در طب و درمان به روشهاى گوناگون مورد استفاده قرار داده است.
شیخ الرئیس ابوعلى سینا در کتاب قانون در طب که هزار سال قبل نوشته شده حجامت را بعنوان یک رکن درمان به حساب آورده و ضمن اینکه بر اساس طبایع چهارگانه غلبه خون را یکى از علل اساسى بیماریها مى شمرد حجامت را براى آن تجویز مىکند. وى حجامت را براى صفرا و سودا نیز مفید دانسته و تقریباً براى درمان تمامى بیماریها حجامت و بادکش و رگ زدن را تجویز مىکند.
تاریخچه حجامت و جرجانى
جرجانى در کتاب ذخیره خوارزمشاهى که از کتب ارزشمند طبى است در خصوص تاریخچه حجامت مىگوید:
” پیشینگان چون دانستند که بعضى از مردمان اندر فصلى از فصلهاى سال و اندر هر سالى از سالهاى عمر و اندر هر شهرى از شهرها حاجت باشد بیرون کردن فضله خون از تن و دانستند که اندر همه فصلهاى سال و اندر همه سالهاى عمر و اندر همه شهرها فصد نشاید کردن تدبیر حجامت کردند، تا به وقت خویش به عوض فصد بکار آید و بدین سبب حجامت را فضیلتى است و بیرون از این پنج فضیلت دیگر است. ”
صاحب ذخیره در جاى دیگر وقتى که مى خواهد قواعد تجویز حجامت را بیان نماید به نقل از ابن ماسویه از جالینوس پیرامون قواعد و زمانهاى مناسب براى انجام حجامت نقل مى کند.
این مطلب نشانگر این معنى است که با توجه به تاریخچه حجامت در زمان جالینوس نیز حجامت بطور کامل متداول بوده است و پیشینیانى که به ادعاى کتاب ذخیره به جاى فصد تدبیر حجامت کرده اند قبل از جالینوس مىزیسته اند. در کتاب بحارالانوار نیز بحثى تحت عنوان جایگزینى حجامت بجاى فصد وجود دارد و تمامى رگهایى که به جاى فصد آنها باید از نقاط خاصى حجامت کرد را نام برده است.لکن این مباحث عمدتاً نقل مؤلف کتاب ارزشمند بحارالانوار است و کمتر سند حدیثى درباره آن به چشم مى خورد و منبع اطلاعات وى عمدتاً کتب طبى است.
اما احادیث در مورد فصد بصورت جداگانه صحبت کرده و قواعد ویژه اى را براى آن مورد توجه قرار داده اند و ما اشاره اى در مورد جایگزینى حجامت براى فصد در احادیث مشاهده نکرده ایم. بلکه هر کدام از این دو روش را در جایگاه خود کارساز مىدانند. ولى هر گاه فصد بعنوان روشى که موجب کاهش خون گردد مورد استفاده واقع شود آن را نفى کرده و حجامت را براى فصد کردن ترجیح داده اند.
به هر حال بر اساس نظریه دوم نیز تاریخجه حجامت به پیش از اسلام بر مىگردد و سابقه اى چند هزار ساله دارد.
