تدبیر فصل بهار از دیدگاه طب سنتی
تعریف فصل بهار :
نزد حکمای طب ایرانی، فصل بهار زمانی است که مردم سرزمین معتدل محتاج به پوشش زیاد به سبب سردی هوا و نیز محتاج ترویح به سبب گرمی هوا نباشند. شروع بهار به سبب رویش گیاهان و برگ برآوردن درختان و ظهور شکوفه‌ها، موجب سبزی و خرمی زمین است و باعث بارداری حیوانات و رونق چهره و بدن، و فربهی و سرخی رنگ رو و غیره می‌گردد.
طبع و مزاج فصل بهار :
مزاج فصل بهار گرم و مرطوب در حد اعتدال بوده و به سبب اعتدال مزاج و لطافت، مقوی قوا می‌باشد و به دلیل این که این فصل مناسب مزاج روح است، موجب تقویت آن می‌گردد.
این فصل موافق با تمام سنین است و بویژه برای پیران و صاحبان مزاج سرد و خشک مناسب‌ترین فصل برای زندگی و سلامت می‌باشد.
عوارض فصل بهار برای بدن :
به دلیل از بین رفتن سرما و ریزش باران‌های پیاپی و گرمای روز، در بهار قوا تقویت شده و حجم خون در این فصل افزایش می‌یابد و بیماری‌هایی همچون دگرگون شدن خون (اختلاف الدم)، خونریزی بینی، ترک برداشتن رگ‌ها، پیدایش بزاق خون‌آلود، و سرانجام سرفه، بویژه در سرمای بهار که به زمستان شباهت دارد، را به وجود می‌آورد.
در این فصل اخلاط حبس شده در زمستان، رقیق گردیده و به حرکت در می‌آیند و اگر بدن نتواند این اخلاط را به طور کامل دفع نماید، به سوی اندام‌های ضعیف مانند کشاله‌های ران و زیر پوست و اطراف بدن جاری می‌شوند و باعث تولید امراض شایع در این فصل مانند دمل‌ها و ورم‌های چرکی و جوش‌ها و خارش و جرب و ورم‌های حلق می‌گردند و اگر وارد مغز شده و به بطن‌های مغزی برسند، موجب بروز صرع و سکته‌ها می‌گردند و اگر به غشاهای مغزی وارد شوند موجب بروز وسواس سوداوی می‌شوند، و اگر به بینی بریزند موجب زکام، گرفتگی صدا، سرفه و…. همچنین ریزش این مواد ردیّه به مفاصل باعث ورم‌های چرکی مفصلی و درد مفاصل می‌گردد.
از سوی دیگر هر بیماری که ماده آن در زمستان ساکن باشد، در این فصل به هیجان آمده، نضج یافته و دفع می‌گردد. پس شدت یافتن بیماری در این فصل لزوماً به دلیل بدی آن نیست، بلکه بنا بر انضاج و دفع طبیعت و تقویت آن و نیز پاکسازی بدن و دفع فضولات از آن می‌باشد.
همچنین شیخ‌الرئیس بوعلی سینا معتقد است در این فصل بیماری‌های مزمن بروز می‌نمایند.
در بهار، بدن کسی که در زمستان به سبب پرخوری و کم‌حرکتی دچار افزایش خلط‌ها گشته، برای بیماری‌هایی که زاده این خلط‌ها است آمادگی دارد زیرا بهار مواد خلط‌ها را می‌گدازد. همچنین بنا بر رأی بوعلی سینا، چون در این فصل مواد بلغمی در بیماران بلغمی تحریک می‌شود، بیماری‌های سکته و فالج و درد مفاصل بیشتر در این بیماران بروز می‌کنند.
13 تدبیر کاربردی مهم برای فصل بهار
1- خونگیری (رگ زدن و حجامت)
اطبای پیشین برترین استفراغ در فصل بهار را استفراغ خون می‌دانستند که توسط انجام عمل حجامت و در برخی موارد فصد قابل اجرا می‌باشد. صد البته توجه به این نکته لازم است که این اعمال تنها در موارد خاص و فقط و فقط با تشخیص و تجویز پزشک با تجربه ، زبر دست و مسلط بر طب سنتی باید انجام شوند و اقدام به آنها به طور خودسرانه یا بدون بررسی‌های لازم می‌تواند موجب عوارض سختی گردد.
2- تخلیه و تصفیه مزاج به ویژه قی کردن و استفاده از مسهلات
اطبای کهن به مردم سفارش می‌کردند که حتما در آغاز بهار، پیش از انبساط و تخلخل اخلاط و پر شدن رگ‌ها و اندام‌ها از آن، بدن را از اخلاط بد پاک کنند. بهترین زمان شروع پاکسازی بهاره از روزهای نخست فروردین ماه است و اندام‌های هدف در پاکسازی بهاره کبد، کلیه‌ها و روده‌ها هستند.
3- نوشیدنی های مضر در فصل بهار
پرهیز از نوشیدنی‌های گرمی بخش و بسیار رطوبت آور
4- غذاهای مضر در فصل بهار
دوری جستن از غذاهای مولد خون و کم کردن مصرف انواع گوشت
5- غذاهای مفید در فصل بهار
استعمال غذاهای سرد که اخلاط را ساکن نموده و آنها را غلیظ می‌گرداند و رقت آنها را تعدیل می‌کند.
6- نحوه ورزش در فصل بهار
پرهیز از جنبش‌های بیش از حد بدنی و همچنین انجام ورزش معتدل (سبک‌تر از ورزش در زمستان) هر بامداد پیش از طعام .
7- روح و روان در بهار
پرهیز از جنبش زیاد روانی، زیرا به مزاج هوا کمک می‌نماید و عوارض آن را افزایش می‌دهد.
8- میزان مصرف غذا در فصل بهار
پرهیز از انباشتن بدن از غذا و مصرف غذا به دفعات متعدد، زیرا که امتلاء خود موجب تشدید عوارض این فصل خواهد گردید.
9- نوشیدنی های مفید در فصل بهار
استفاده از نوشیدنی‌ها و رب‌های فرونشاننده گرما مانند شربت ریواس، عرق کاسنی، شربت زرشک و غوره و رب غوره و شربت نارنج و لیمو و به
10- طعم های مضر در فصل بهار
پرهیز از مصرف مواد گرم و تلخ و تند و شور و تیز
11- لباس مناسب فصل بهار
پوشیدن لباس‌های لطیف و سبک و کم کردن رو انداز در فصل بهار توصیه می شود. بهترین پوست برای استفاده در این فصل پوست سنجاب است زیرا گرمای آن کم است و همچنین جامه‌های پنبه‌دار که پنبه آن اندک باشد.
12- حرارت در فصل بهار
اجتناب از حمام خیلی گرم و کل گرم کننده‌ها مانند ادویه‌جات و استعمال پایین‌آورنده‌های حرارت و ساکن‌کننده‌های مواد
13- آب در فصل بهار
پرهیز از مصرف آب با معده خالی و ناشتا
طرز تهیه آش آلو، مناسب برای نرم کردن مزاج در فصل بهار
مواد لازم:
لوبیا چیتی ۱ لیوان، عدس ۲ قاشق غذاخوری، برنج ۳ قاشق غذاخوری، سبزی تازه شامل تره، جعفری و اسفناج پاک کرده ۷۰۰ گرم، پیاز متوسط یک عدد، آلوبخارا ۱ لیوان، روغن زیتون ۶ الی ۷ قاشق غذاخوری، گوجه فرنگی ۲ عدد، آب غوره به مقدار لازم، نعناع خشک به مقدار لازم، نمک، فلفل و زردچوبه و گلپر ساییده شده به مقدار لازم.
طرز تهیه:
حبوبات را که از شب قبل خیس کرده‌اید، روی حرارت بگذارید تا به آرامی بجوشد. سپس سبزی خرد شده را به همراه نمک و ادویه به آن اضافه کنید و به مرور به هم بزنید تا پخته شود. در زمان پخت، آلوها را به آش اضافه کنید. می‌توانید زمانی که آلوها پخته شدند، آنها را در آورید و پس از جدا کردن هسته‌هایشان، دوباره به آش اضافه کنید.
این مقدار غذا برای ۴ تا ۵ نفر کافی است.
