نکته مھم : این جزوه صرفا جھت آشنایی شما با بادکش درمانی و موضع ھای آن در بیماری ھای مختلف می باشد و عموما بادکش درمانی به عنوان درمانی تکمیلی در درمان بیماری ھا کاربرد دارد از این رو برای درمانبیماری ھایتان حتما به متخصص طب سنتی مراجعه نمائید و مراحل درمان را زیر نظر متخصص طب سنتی اجرا نمائید .
پروفسور شارل لیشتن تلر، استاد تاریخ پزشکى در دانشگاه لوزان و ھامبورگ در کتاب تاریخ پزشکى مى نویسد: “براى این که بدانیم به کجا مى رویم، باید بدانیم که از کجا مى آییم و براى این که بدانیم در کجا ھستیم، باید گذشته ى خود را بجوییم و ببینیم که از کجا مى آییم”.
نابسامانى ھاى پزشکى اخیر، تا حد زیادى به این علت است که انسان، رابطه ى خود را با گذشته قطع کرده است و اگر کسى از گذشته ى پزشکى آگاه باشد، براى پیشرفت دانش زشکى راه ھاى تازه اى پیدا خواھد کرد.
سازمان بھداشت جھانى از حدود ۳۰ سال پیش، به منظور جامه ى عمل پوشاندن به شعار خود، یعنى توسعه ى طب سنتى را مورد توجه قرار داده است. این تصمیم، بر دو پایه ،« بھداشت براى ھمه تا سال ۲۰۰۰ » استوار است: اول، عدم دسترسى بسیارى از افراد به خدمات اولیه ى بھداشتى درمانى، که در بعضى کشورھا تا ۸۰ درصد جمعیت را شامل مى شود و دوم، عدم رضایت از درمان ھاى طب جدید، به خصوص در رابطه با بیمارى ھاى مزمن و عوارض جانبى داروھاى شیمیایى.
به این دلیل، در سال ۱۹۷۸ سازمان بھداشت جھانى، بیانیه اى در زمینه ى توسعه ى طب سنتى منتشر نمود. در این بیانیه طب سنتى به طور خلاصه، این گونه تعریف شده است: “مجموعه ى تمامى علوم نظرى و عملى که در تشخیص طبى، پیشگیرى و درمان بیمارى ھاى جسمى، ذھنى یا ناھنجارھاى اجتماعى به کار مى رود و به صورت گفتارى یا نوشتارى، از نسلى به نسل دیگر انتقال یافته باشد”.
شھرت « حجامت گرم و خشک » بادکش گذاشتن یا به قول عام هّ، لیوانا نداختن که امروزه در بین اھل فن ،ّ به یافته است؛ از روش ھای مھم درمانی در طب سن تّی است که دارای سابقه ای چند ھزار ساله است. از گذشته ھای دور، اطباء و حکمای مشرق زمین به خواص درمانی بادکش گذاری پی برده؛ در درمان بسیاری از بیماری ھا و دردھا از آن بھره می گرفتند.
در طب سنتی چین، تلفیقی بین بادکش درمانی و طب سوزنی صورت گرفته است و اطبای چینی جھت افزایش تاثیر طب سوزنی، در بسیاری موارد، آن را ھمراه با بادکش به کار می بردند. در طب سنتی ایران زمین نیز درمان با بادکش سابقه ای طولانی دارد و توسط اطبای بزرگی چون ابوعلی سینا، رازی، جرجانی و … به کرات جھت در « کوزه گذاشتن » یا « لیوان انداختن » درمان بیماری ھا و دردھای مختلف تجویز شده است و ھنوز نیز با نامھای اقصی نقاط کشور رواج دارد.
به طور کلی بادکش درمانی (کاپینگ) در اکثر تمدن ھا استفاده می شده است. حجامت و بادکش درمانی در خاورمیانه قدمتی ھزاران ساله دارد. در مصر باستان در یکی از کتب پزشکی مرجع که ۱۵۵۰ قبل از میلاد مسیح روی پاپیروس نگاشته شده، از بادکش درمانی نام برده شده است. در قدیم از شاخ حیوانات و بامبو برای بادکش تر استفاده می شده است.
بادکش (کاپینگ) شامل دو بخش است:
۱- بادکش خشک: که بیشتر در شرق دور استفاده می شود.
۲بادکش تر: که بیشتر در خاورمیانه و اروپای شرقی استفاده می شود. استفاده از بادکش در کشور ما نیز سابقه ای دیرینه دارد.
در طب کلاسیک و جدید نیز مطالعات فراوانى روى تأثیرات بادکش در درمان بیمارى ھا و مکانیسم این تأثیرات انجام شده است . در این میان، مى توان به مطالعات فراوان دکتر یوھان ابله (پزشک آلمانى) و پروفسور Von neisser اشاره کرد.
کتاب ھاى فراوانى نیز در زمینه بادکش درمانی در سراسر جھان به چاپ رسیده است که به عنوان نمونه، مى توان به Cupping therapy نوشته ى پروفسور Kay chirali از انگلستان و کتاب ھاى متعدد در مورد بادکش درمانى یا خلاء درمانى اشاره کرد .
در شبکه ھاى علمى اینترنت نیز مقالات متعدد (بیش از ۲۶۰ ھزار مورد) در این زمینه موجود است که با کلمات کلیدى cupping و Dry cupping مى توان آن ھا را ملاحظه نمود. ساخت دستگاه ھاى Cupping therapy که در ایران به دستگاه “K.D “دردکش معروف است، استفاده از این شیوه ى درمانى را براى عموم مردم آسان نموده است.
انواع بادکش بادکش درمانی :
امروزه بادکش درمانی را به دو دسته گرم و سرد تقسیم بندی می کنند؛ به این ترتیب که بادکش به شیوه سنتّی را که با استفاده از آتش و لیوان یا کوزه انجام می شود به عنوان بادکش گرم و بادکش از طریق دستگاه ھای ساکشن دستی یا برقی را به عنوان بادکش سرد می شناسند. بادکش سرد تقریبا معادل بادکش ھایی است که در طب قدیم و با ابزاری مانند شاخ و با ایجاد مکش از سوی حجاّم انجام می شده است. طبق نظر حکما و اطباء و بنابه تجربیات فراوان، پرواضح است که تاثیر بادکش گرم در درمان دردھا و بیماری ھا بیشتر از بادکش سرد است.
از این جا که دستگاه دردکش با مکانیسم سرد و خشک عمل مى کند، براى تکمیل درمان، بھتر است محل مورد نظر را با حوله ى گرم و روغن مالی و ماساژ ، گرم کرده، سپس با استفاده از این دستگاه اقدام به بادکش گذارى کرد.
در تمام دنیا، از جمله جامعه ى ما، در حال حاضر، تعداد بسیار زیادى از مردم به بیمارى ھاى مختلف مبتلا ھستند که دردھاى ناشى از این بیمارى ھا، پزشک غربی را مجبور مى کند که به بیمار، داروھاى مسکن تجویز کند. عوارض ناشى از خود این داروھا، بیمارى ھاى جدید را به وجود مى آورد که گاھى بعد از تشخیص، غیر قابل جبران مى باشد.
در این میان استفاده از دستگاه دردکش به عنوان روش درمان فیزیکى، بسیار حایز اھمیت است.
کاربرد درمانى و مکانیسم تأثیر بادکشبادکش درمانی :
بادکش گذارى با مکانیسم ھاى متعددى باعث رفع دردھا و درمان بیمارى ھاى مختلف مى شود که در زیر به تعدادى از این مکانیسم ھا اشاره مى شود:
۱. یکى از علل درد و خستگى در قسمت ھاى مختلف بدن تجمع بعضى مواد نظیر اسید لاکتیک و سایر مواد زاید سلولى در مویرگ ھاى سطحى بدن است که معمولا با اختلال در خون رسانى موضعى ھمراه است. بادکش با ایجاد خلاء باعث انبساط عروق سطحى، تجمع خون در موضع و افزایش خون رسانى موضعى مى شود. در نتیجه اکسیژن و غذاى بیشترى به سلول ھا رسیده، درد و خستگى رفع مى شود.
۲ . افزایش خون رسانى موضعى با فراخوانى سلول ھاى دفاعى و فاکتورھاى ضد التھاب خونى به موضع، باعث تسریع ترمیم آسیب ھاى بافتى و عفونت ھاى موضعى مى شود. مثلا با بادکش کردن اطراف زخم ھاى بستر مى توان به ترمیم و بھبود این زخم ھا کمک شایانى کرد.
۳. بادکش درمانی با ایجاد خلاء در تخلیه ى سموم و عفونت ھاى موضعى، مثلا در گزیدگى با مار و عقرب کمک کننده است.
۴. بادکش درمانی با ایجاد فشار منفى باعث انبساط عضلانى شده و در رفع اسپاسم عضلانى که علت بسیارى از دردھاى موضعى است، کمک کننده مى باشد.
۵. بادکش درمانی با تحریک روده ھا و دستگاه گوارش در درمان برخى از بیمارى ھاى گوارشى، نظیر زخم معده، تنبلى روده و یبوست کمک کننده است.
۶. بادکش درمانی متناوب با جذب خون به عضلات در رفع لاغرى ھاى موضعى و افزایش بافت ماھیچه اى موضع مؤثر است.
۷. اگر علت چاقى تجمع موضعى چربى باشد، بادکش گرم در سوزاندن چربى ھاى موضعى مؤثر است(با مکانیسم فراخوان خون به ناحیه ى پرچربى).
– از فشار منفى ایجاد شده توسط بادکش مى توان در کنترل و تنظیم بعضى از خونریزى ھا در بدن بھره گرفت؛ مثلا در ھایپر منوره (قاعدگى با خونریزى شدید) مى توان زیر سینه ھا را بادکش کرد. با این عمل فشار خون از اندام تحتانى به سمت اندام فوقانى متوجه شده و از شدت خونریزى کاسته مى شود یا در خونریزى کم (ھایپو منوره) با بادکش کردن ران ھا و ساق پاھا مى توان فشار خون را از قسمت ھاى فوقانى به سمت اندام تحتانى متوجه ساخته و میزان خونریزى را افزایش داد. یا در خون دماغ شدید با بادکش کردن اطراف ناف (در طرف خونریزى) فشار خون به قسمت ھاى تحتانى منتقل شده و خون دماغ کم کم قطع مى شود.
۹. تعدادى از دردھاى عضلانى بر اثر درگیر شدن اعصاب حسى بین ماھیچه ھا یا بافت پیوندى سخت شده ایجاد مى شود. بنابراین با بادکش نمودن در بسیارى از موارد این فشار از روى عصب برداشته شده و درد تسکین مى یابد.
۱۰ . در رفع خواب رفتگى ھا و گزگز اندام، بادکش درمانی با تسریع خون رسانى و اکسیژناسیون بافتى مؤثر مى باشد.
۱۱ . عده اى از اطباء و حکما از فشار منفى بادکش جھت کمک به خروج سنگ ھاى کلیوى استفاده مى کنند. به این صورت که بعد از روغن مالى، مسیر کلیه ھا را از طرف کلیه به سمت مثانه بادکش متحرک مى کنند.
۱۲ . در افرادى که داراى طبع سرد و تر ھستند و در اصطلاح طب سنتى بلغمى مزاجند، بادکش گرم و خشک کاربرد فراوانى دارد و جایگزین مناسبى براى حجامت (تر) مى باشد.
۱۳ . طبق تعریف طب سنتى گاھى دردھا بر اثر غلبه ى سردى بر بافت یا عضو ایجاد مى شود و تجربه نشان داده است که بسیارى از دردھاى موضعى با گرم کردن موضع تسکین مى یابد. بادکش گرم در رفع این دردھا مؤثر است.
در طب سنتى بیمارى برص یا Vitiligo در دسته ى بیمارى ھاى بلغمى جاى مى گیرد. عده اى از اطبای طب سنتی با این استدلال که بلغم سرد و تر است و بادکش گرم و خشک ، یعنى دقیقا ضد بلغم است، بادکش درمانی متناوب دست کم ۴۰ جلسه یک روز در میان را در از بین بردن ضایعات برص مؤثر مى دانند.
۱۴ . این مسأله قطعى است که افزایش خون رسانى پوست توسط بادکش گذارى در رفع بسیارى از بیمارى ھاى پوستى مؤثر است و تحقیقات پروفسور Von neisser نیز این مسئله را تأیید مى کند. در زانوھایى که دچار تورم، درد و تجمع مایع در مفصل شده اند (تجمع بلغم موضعى) با بادکش متناوب ۴۰ تا ۱۲۰ جلسه یک روز در میان مى توان کم کم این مایع را از محیط خارج کرد.
یاد آورى: در رفع بلغم موضعى و سیستمیک بادکش گرم و خشک بھتر از بادکش سرد است .
به عقیده ى ابن سینا، بھترین مکتب پزشکى آن است که به دارو نیاز نداشته باشد. در روایات مختلف نیز پرھیز از دارو تا زمانى که بدن بتواند درد را تحمل کند، از اولویت برخوردار است.
رسول گرامى اسلام(ص) در این باره مى فرمایند:
(تا زمانى که بدن تو تحمل درد را دارد، از دارو بپرھیز و زمانى که دیگر تحمل آن را نداشت، از دارو استفاده کن.)
از حضرت امام على(ع) نقل شده که فرمودند:
زمانى که بیمارى با تو مى سازد، تو نیز با آن بساز.
حضرت امام کاظم(ع) در باره ى زود پناه بردن به دارو مى فرماید:
ھیچ دارویى نیست، مگر آن که خود بیمارى تازه اى را دامن مى زند. براى بدن چیزى سودمندتر از پرھیز و خوردن غذا در حد نیاز بدن نیست.
در روایت دیگر از حضرت امام کاظم(ع) آمده است که:
تا زمانى که بیمارى خود به خود از شما برطرف مى شود به معالجه پزشکان روى نیاورید، زیرا کار طبیب مانند بن اّست که اندک کار او به کار بسیار منجر مى شود.
در روایت دیگر از امام على(ع) آمده است:
اى مردم! خود را درمان کنید، زیرا خداى تعالى ھیچ دردى نیافریده. مگر آن که برایش شفا نیز آفرید به جز مرگ
نتیجه اى که از روایات مختلف گرفته مى شود، این است که (بسته به نوع بیمارى ھا) قبل از مصرف دارو به تحمل بدن باید نگاه شود و از مصرف سریع دارو پرھیز شود تا دچار بیمارى ھایى که از داروھا به وجود مى آید، نشویم. و زمانى که بیمارى بر سلامتى غلبه نمود، از روش ھاى مختلف و مناسب و با احتیاط لازم، براى بھبودى بدن بھره بجوییم.
در روایات، جھت درمان بیمارى ھا، شیوه ھاى مختلفى بیان شده است. برخى از راه ھاى درمانى، استفاده از درمان فیزیکى، بدون استفاده از دارو توصیه مى شود .مانند: پرھیز، حجامت گرم و تر و حجامت گرم و خشک و ماساژ درمانى.
در برخى از راه ھاى درمانى استفاده از داروھاى گیاھى سفارش شده است و مسلما احتیاط در استفاده از ھرکدام از آن ھا، شرط اساسى در درمان بیمارى مى باشد
از آن جا که بادکش درمانى (Cupping therapy) یکى از راه ھاى مقابله و پیش گیرى از بیمارى ھا مى باشد، از جمله مواردى است که به صورت فیزیکى بدون استفاده از دارو، یکى از راه ھاى درمان بیمارى ھاست.
انواع بادکش درمانی
بادکش ثابت:
در این روش، لیوان یا لیوان ھا در طول مدت زمان مشخصى به طور ثابت روى پوست بدن بیمار قرار مى گیرند و پس از تمام شدن زمان بادکش از بدن جدا مى شوند. مثلا باکش وسیع کتف و کمر که در درمان کمردردھا و رفع خستگى مزمن کاربرد دارد.
بادکش متناوب (منقطع) :
گاھى براى جلوگیرى از کبودى موضع یا براى جلوگیرى از عوارض بادکش ھاى خاص، مثلا روى پوست صورت و گونه، از بادکش متناوب استفاده مى شود، به این صورت که پس از ایجاد خلاء و ثابت شدن لیوان روى پوست پس از ۳ تا ۵ ثانیه، لیوان از روى پوست جدا شده، دوباره ھواگیرى مى شود و روى پوست گذاشته مى شود، عمل تثبیت و جدا کردن لیوان بین ۲۰ تا ۴۰ مرحله تکرار مى شود.
از این روش بادکش مى توان در آماده کردن موضع حجامت تر و بادکش نقاط مختلف صورت استفاده کرد.
بادکش متحرک یا لغزان:
در بادکش متحرک، قبل از بادکش گذارى، موضع را روغن مالى مى کنیم (جھت روغن مالى مى توان از روغن ھاى طبیعى، نظیر روغن زیتون، روغن کنجد، روغن بادام تلخ یا روغن سیاه دانه استفاده کرد.) پس از روغن مالى، بادکش را روى بدن ثابت مى کنیم و سپس به آرامى آن را با دست روى بدن به حرکت درمى آوریم. این عمل باعث گرمى (سرخى) موضعى مى شود و در رفع اسپاسم ھاى عضلانى و خستگى مفرط بسیار مؤثراست.
تذکر ۱: در بادکش متحرک افرادى که داراى جوش ھاى متعدد پوستى ھستند احتیاط کنید.
تذکر ۲: در تمام بادکش ھا حتما از لیوان ھاى سالم و بدون ترک استفاده کنید. زیرا لبه ھاى ترک خورده و شکسته ى لیوان ممکن است بریدگى ھاى شدید ایجاد کند.
تذکر ۳: کبودى ھاى ناشى از بادکش واکنش طبیعى بدن است و جاى نگرانى ندارد و در ۵ تا ۱۰ روز کاملا رفع مى شود. براى رفع سریع تر این کبودى ھا مى شود از ماساژ موضع بادکش بلافاصله پس از بادکش گذارى بھره گرفت.
«. با کنترل پوست بیمار و تنظیم مدت بادکش درمانی از کبودى شدید پوست جلوگیرى کنید »
تذکر ۴: در صورتى که بیمار در موقع بادکش گذارى دچار حالات تھوع و سرگیجه و عرق سرد شد، بلافاصله بادکش را از بدن جدا کنید و بیمار را به پھلوى راست بخوابانید و پاھاى او را به داخل شکم خم کنید. علایم نامبرده در چند دقیقه کاملا رفع خواھند شد. (البته این اتفاق بسیار نادر است و برخی اوقات در حجامت رخ میدھد)
براى رفع سریع تر علایم مى توانید از یک قاشق عسل خوراکى به صورت مکیدن یا یک لیوان شربت عسل استفاده کنید.
تذکر ۵: ایجاد تاول روى پوست بیمار پس از بادکش گذارى چند علت عمده دارد:
ضعف و سستى پوست بیمار؛
زیاد بودن فشار منفى ایجاد شده؛
طولانى بودن مدت زمان بادکش؛
بنابراین با کنترل وضعیت پوست در مدت زمان بادکش درمانی و تنظیم مدت زمان بادکش و میزان خلاى ایجاد شده، مى شود تا حد زیادى از این مسأله جلو گیرى کرد.
تذکر ۶: میزان بادکش در افراد لاغر و ضعیف، کم تر از افراد چاق باید باشد، زیرا بادکش شدید پوست افراد لاغر باعث تورم بافتى (التھاب) و اسپاسم (گرفتگى) عضلانى این افراد مى شود.
امروزه جھت بادکش درمانى ، دستگاه ھاى درد کش (cupping therapy) ساخته شده است که طرز استفاده از این دستگاه به این صورت مى باشد:
جھت استفاده از دستگاه دردکش، ابتدا موضع بادکش را با روغن ھایى مثل: روغن زیتون، روغن سیاھدانه یا روغن بادام تلخ به مدت ۵ دقیقه ماساژ دھید. سپس دستگاه مکنده را به پشت لیوان متصل کرده و با چند بار مکش با ایجاد خلاء لیوان را روى بدن ثابت کنید.
سپس دستگاه مکنده را از لیوان جدا کرده و جھت اطمینان دریچه ى لیوان را کمى به داخل فشار دھید. مدت زمان لازم براى بادکش گذارى به طور متوسط ۱۰ دقیقه است و البته این زمان براى کودکان و بعضى از بیماران که داراى پوستى سست و نازک ھستند تا ۵ دقیقه کاھش مى یابد.
مدت زمان بادکش تیروئید و کبد کم تر از ۱۰ دقیقه است؛
در صورت مشاھده ى کبودى زیاد یا تاول ھاى پوستى کوچک، بادکش را خاتمه دھید؛
در صورت ایجاد تاول به ھیچ وجه آن ھا را دستکارى نکنید و با عسل روى آن ھا را پانسمان نمایید؛
جھت ایجاد خلاء مناسب در افرادى که بدنى پر مو دارند، بھتر است موھاى موضع بادکش، قبل از بادکش گذارى تراشیده شود؛
بعد از اتمام مدت زمان لازم، با کشیدن سوپاپ انتھاى لیوان، آن را از بدن جدا مى کنیم. جھت رفع کبودى احتمالى مى بایست موضع را کمى ماساژ داد، جھت جلوگیرى از انتقال بیمارى ھاى قارچى و پوستى بھتر است ھر فرد از لیوان مخصوص خود براى بادکش استفاده کند و در صورت در دسترس نبودن لیوان ھا را قبل از استفاده ى مجدد ضد عفونى کنید.
جھت افزایش عمر مفید دستگاه ھر چند وقت یک بار قطعات دستگاه را باز کنید، تمیز و روغن کارى کنید و دوباره مورد استفاده قرار دھید.
دوره ى درمان با بادکش به طور متوسط ۷ تا ۱۴ جلسه ى یک روز در میان است و در بعضى بیمارى ھاى مزمن تا ۴۰ جلسه نیز باید ادامه یابد.
و البته کاربرد بادکش برای بیماری ھای دیگر نیز می باشد که به علت تخصصی بودن در این جا طرح نمی شود
مثلا فرورفتگی دنده ھا که برای درمان آن کمی روغن بادام تلخ روی موضع مالیده می شود و روی موضع
بادکش گذاشته می شود و البته بھتر است در حین بادکش گذاری بھتر است بیمار داخل یک بادکنک را باد کند .
و …
برداشتی از کتاب بادکش درمانی نوشته استاد بزرگوارم جناب آقای دکتر علی اکبر روزگاری
