اصول تغذیه تکمیلی شیرخواران
شیر مادر بهترین و کاملترین غذا برای شیرخواران زیر ۶ ماه می‌باشد و در این دوران شیر مادر به تنهایی به علاوه قطره مولتی ویتامین (از ۱۵ روزگی) کلیه نیازهای تغذیه‌ای شیرخوار را تامین می‌کند.
غذای کمکی برای شیرخوار باید پس از ۶ ماهگی شروع شود، زیرا بعد از ۶ ماهگی نیازهای غذایی شیرخوار به تنهایی با شیر برآورده نمی‌شود و لازم است علاوه بر شیر مادر، تغذیه کودک با غذاهای نیمه جامد نیز شروع شود. دوران تغذیه تکمیلی شیرخواران علاوه بر تامین انرژی، زمان بسیار حساسی برای ایجاد عادات صحیح غذایی و استفاده از غذای سفره خانواده است.
شروع تغذیه تکمیلی قبل از ۶ ماهگی به دلیل آماده نبودن دستگاه گوارش شیرخوار برای پذیرش غذاهای دیگر غیر از شیر، اقدام نادرستی است. چون دستگاه گوارش کودک هنوز تکامل نیافته و با کوچکترین آلودگی به علت عدم رعایت بهداشت امکان ابتلا به عفونت‌ها از جمله اسهال افزایش می‌یابد و باعث کاهش یا توقف رشد شیرخوار می‌شود. از طرف دیگر شروع زودرس تغذیه تکمیلی سبب کاهش مدت زمان مکیدن پستان مادر می‌شود. بعلاوه ممکن است غذای کمکی در مقایسه با شیر مادر، انرژی و مواد مغذی کمتری به کودک برساند که موجب اختلال رشد کودک و در نهایت سوءتغذیه او می‌شود. همچنین زود شروع کردن تغذیه تکمیلی احتمال بروز حساسیت به بعضی از مواد غذایی را در کودک افزایش می‌دهد.
نتیجه این که بهترین سن شروع غذای کمکی بعد از پایان ماه ششم زندگی است. البته این به آن معنی نیست که باید دفعات شیردهی را کم کرد، بلکه باید مادر ترغیب شود هر زمان که کودک تمایل دارد شیر خود را به او بدهد و براساس سن کودک چند نوبت نیز غذای کمکی بعد از شیر مادر به او داده شود. اگر غذای کمکی دیر شروع شود کودک تمایل خود را به خوردن غذاهای دیگر و امتحان کردن مزه و طعم‌های جدید از دست می‌دهد. همچنین تکامل عمل جویدن به تعویق می‌افتد و کودک غذای دیگری جز شیر مادر و یا مایعات را نمی‌خورد که این خود منجر به کم غذایی، اختلال رشد و سوء تغذیه می‌شود.
اصول کلی که باید در مورد تغذیه تکمیلی شیرخواران رعایت شوند :
۱ـ مواد غذایی باید از نظر مقدار و نوع به تدریج به غذای شیرخوار اضافه شود.
۲ـ ابتدا از یک نوع غذای ساده شروع و به تدریج مخلوطی از چند نوع غذا داده شود.
۳ـ از مقدار کم شروع و به تدریج بر مقدار آن افزوده شود.
۴ـ بین اضافه کردن مواد غذایی مختلف حدود ۷ـ۵ روز فاصله لازم است. زیرا شیرخوار باید به یک نوع غذا عادت کند و بعد غذای جدید اضافه شود. اضافه کردن یک به یک مواد سبب می‌شود اگر کودک ناسازگاری به یک ماده غذایی داشته باشد شناخته شود و بتوان آن را از غذا حذف کرد. همچنین دستگاه گوارش کودک فرصت پیدا کند تا به غذا عادت کند.
۵ـ ابتدا باید غذا رقیق تهیه شود به طوری که غلظت آن کمی‌بیشتر از شیر مادر باشد. سپس به تدریج بر غلظت آن افزوده شود. سفت کردن تدریجی غذا سبب یاد گرفتن عمل جویدن می‌شود.
۶ـ اگر در شروع غذای تکمیلی، شیرخوار به غذای خاصی بی‌میل بود، نباید در خوردن آن پافشاری کرد و می‌توان یک تا دو هفته آن غذا را حذف و سپس دوباره به او داد.
تغذیه تکمیلی شیرخواران
کودک در ابتدا در مرحله نوزادی از شیر مادر تغذیه می‌کند. با بزرگ‌تر شدن او مواد خوراکی دیگر نیز به فهرست غذایی او اضافه می‌شود تا زمانی که او هم مانند دیگر افراد خانواده تغذیه کند. برخی مادران به راستی نمی‌دانند چه زمان می‌توان کودک را با موادی غیر از شیر تغذیه کرد و حتی گاهی نوع مواد غذایی و مقدار مصرف آنها را بخوبی نمی‌شناسند. در این مبحث سعی شده است در مورد پخت غذاهای کمکی در سنین معین اطلاعاتی داده شود.
شروع غذای کمکی از ۶ ماه به بعد است که با فرنی آغاز می‌شود و طرز تهیه آن را در طرز تهیه فرنی می‌توانید ببینید. بعد از فرنی، تغذیه کمکی کودک حریره بادام و پوره سیب زمینی و … است. کم کم تا یک سالگی، تنوع غذایی باعث رشد قوه چشایی کودک و کشف رنگها و مزه‌ها و بوهای مختلف توسط او می‌شود. با این کار کودک قدرت انتخاب پیدا می‌کند و این مرحله از رشد، اهمیت بسیار زیادی دارد.
تغذیه تکمیلی شیرخواران در ماه هفتم
دو هفته اول: تغذیه با حریره بادام . حریره بادام نیز مانند فرنی از یک قاشق مرباخوری یک بار در روز شروع می‌شود و تا روز ششم و هفتم به ۱۲ قاشق مرباخوری در روز می‌رسد. فراموش نشود که در این مدت به تدریج مقدار و دفعات تغذیه با حریره بادام افزایش می‌یابد و تغذیه با فرنی کم می‌شود.
دو هفته آخر: ضمن ادامه تغذیه با شیر مادر قبل از هر وعده غذای کمکی، در این دو هفته شیرخوار با غذای جدیدی آشنا شده و سوپ به رژیم غذایی او افزوده می‌شود. به این ترتیب که روز اول، صبح و عصر و شب هر بار از ۳ قاشق مرباخوری فرنی یا حریره بادام استفاده می‌کند و ظهر علاوه بر فرنی یا حریره بادام، یک قاشق مرباخوری به سوپ ظهر و شب اضافه، ولی از فرنی یا حریره بادام کم می‌شود تا بر حسب اشتهای کودک مقدار سوپ به ۳ تا ۶ قاشق مرباخوری در هر وعده برسد.
طرز تهیه سوپ برای کودک شیرخوار
برای سهولت کار و رعایت تنوع در غذای شیرخوار، می‌توان یک روز در میان از فرنی و حریره بادام استفاده کرد.
برای تنوع بخشیدن به غذای کودک باید هر چند روز یک بار مواد تشکیل دهنده سوپ را تغییر داد. هر سه روز یکبار می‌توان جو، بلغور، گندم و رشته فرنگی را که قبلا پخته و نرم شده است به اندازه یک قاشق مرباخوری به سوپ اضافه کرد. بعد از اضافه کردن جو، گندم و … بهتر است به اندازه یک قاشق مرباخوری کره یا روغن مایع (ترجیحا روغن زیتون) به سوپ اضافه نمود. افزودن کره یا روغن مایع به غذای شیرخوار به ویژه شیرخوارانی که رشد کافی ندارند به رشد آنان کمک می‌کند. از سبزی‌های نشاسته‌ای و یا سایر سبزی‌ها می‌توان پوره تهیه کرد و به جای یک وعده فرنی، صبح یا عصر از پوره استفاده نمود.
برنامه غذایی کودک شیرخوار در دو هفته آخر ماه هشتم زندگی
صبح: 3 قاشق مرباخوری فرنی یا حریره + نصف زرده تخم مرغ
ساعت ده صبح: 3 قاشق مرباخوری فرنی یا حریره و یا پوره
ظهر: 3 تا ۶ قاشق مرباخوری سوپ + ۲ تا ۴ قاشق مرباخوری ماست
عصر: 3 قاشق مرباخوری فرنی یا حریره و یا پوره
شب: 3 تا ۶ قاشق مرباخوری سوپ + ۲ تا ۴ قاشق مرباخوری ماست
تغذیه شیرخواران در دو هفته اول ماه نهم
در این زمان می‌توان حبوبات را نیز به سوپ شیرخوار اضافه کرد. به طور معمول تغذیه حبوبات از عدس و ماش که هضم آسان‌تری دارند شروع می‌شود. در صورت امکان می‌توان جوانه عدس یا ماش را به محتویات سوپ افزود. در مورد سایر حبوبات مثل لوبیا چیتی، لوبیا قرمز و … بهتر است قبلا آنها را خیسانده سپس پوستشان را جدا کرده و بعد از پختن به سوپ افزود. هر سه روز یکبار می‌توان نوع حبوبات را تغییر داد. اگر از آرد حبوبات استفاده می‌شود یک قاشق مرباخوری سرصاف کافی است. اضافه کردن کره یا روغن مایع به سوپ به اندازه یک قاشق مرباخوری برای شیرخوارانی که خوب وزن نمی‌گیرند توصیه می‌شود.
تغذیه شیرخواران در دو هفته دوم ماه نهم
در این دو هفته باید میوه را به صورت آب میوه تازه در منزل تهیه کرد. همچنین باید از میوه‌های فصل باشد. در ابندا و در روز اول، تغذیه شیرخوار را با یک قاشق مرباخوری آب میوه همراه با یک قاشق مرباخوری آب سالم و ساده شروع کرده و کم کم به ۶ قاشق مرباخوری آب میوه خالص در روز‌های بعد رسانید. آب میوه را می‌توان روزانه بعد از فرنی یا حریره در ساعت ۱۰ صبح به شیرخوار داد.
برنامه غذایی شیرخوار در اواخر ماه نهم
صبح: 3 قاشق مرباخوری فرنی یا حریره + نصف زرده تخم مرغ
ساعت ده صبح: 3 قاشق مرباخوری فرنی یا حریره یا پوره + ۶ قاشق مرباخوری آب میوه فصل
ظهر: 3 تا ۶ قاشق مرباخوری سوپ + ۲ تا ۴ قاشق مرباخوری ماست
عصر: 3 قاشق مرباخوری پوره یا فرنی و یا حریره
شب: 3 تا ۶ قاشق مرباخوری سوپ + ۲ تا ۴ قاشق مرباخوری ماست
توجه: تا یک سالگی استفاده از کیوی، انواع توت (توت سفید، توت فرنگی و تمشک) خربزه، آلبالو و گیلاس به علت ایجاد حساسیت در شیرخوار توصیه نمی‌شود.
تغذیه شیرخواران در ماه یازدهم و دوازدهم
تنوع غذا در تهیه سوپ، کته، پوره و … رعایت می‌شود. همچنین با توجه به اشتهای کودک می‌توان به مقدار غذای هر وعده او اضافه کرد. توصیه می‌شود که هنوز هم از دادن غذاهای سفره خانواده به علت داشتن نمک و چاشنی اجتناب شود.
توجه: از پایان شش ماهگی و همزمان با شروع غذای کمکی تا پایان ۱۲ ماهگی، غذای اصلی شیرخوار هنوز شیر مادر است. لذا تغذیه با شیر مادر به طور مکرر و برحسب تقاضا و تمایل شیرخوار در تمام مدت شب و روز به ویژه قبل از هر وعده غذای کمکی باید مورد توجه قرار گیرد.
مواد غذایی که در زیر یک سالگی ممنوع است
از دادن مواد غذایی زیر تا یک سالگی باید اجتناب کرد، چون گروهی ایجاد حساسیت می‌کنند، برخی باعث خفگی شیرخوار شده و تعدادی نیز مشکلات دیگری به وجود می‌آورند:
۱ـ مواد غذایی که ممکن است در شیرخوار زیر یک سال ایجاد حساسیت کنند مانند:
شیر گاو (جوشاندن شیر در تهیه فرنی، مقدار ماده آلرژی و حساسیت زای موجود در شیر را کم می‌کند)، سفیده تخم‌مرغ، انواع توت، کیوی، آلبالو، گیلاس، خربزه و بادام زمینی.
۲ـ مواد غذایی که در دوره شیرخوارگی مجاز نیست و ممکن است باعث خفگی شیرخوار شود مانند:
دانه کشمش، دانه انگور، ذرت، تکه‌های سوسیس، آجیل، تکه‌های سفت و خام سبزی‌ها مثل هویچ و … و تکه‌های گوشت.
۳ـ مواد غذایی که ممکن است مشکلات دیگری ایجاد کنند مانند:
قهوه یا چای پررنگ که سبب بی‌قراری کودک می‌شود. عسل غیر بهداشتی که باعث احتمال مسمومیت می‌شود (بوتولیسم) ولی استفاده از عسل پاستوریزه اشکالی ندارد. به طور کلی تا یک سالگی، عسل غیرپاستوریزه، شیر پاستوریزه، پنیر، سفیده تخم مرغ، شکلات، میگو، فلفل و ادویه‌جات، ترشی‌ها، نمک، نوشابه‌های گازدار، آب میوه‌های صنعتی و از میوه‌ها، خربزه، کیوی، انواع توت (توت سفید، توت فرنگی، تمشک)، آلبالو، گیلاس و یا از حبوبات، لپه و نخود، همچنین از گروه سبزی‌ها، اسفناج و کلم توصیه نمی‌شوند.
نارون سافت
